ابراهيم شفيعي سروستاني٭
در شرايط كنوني جامعه ما كه روابط و رفتارهاي نا هنجار جنسي روز به روز در آن گسترش و عمق بيشتري پيدا مي كند و با بروز پديده هاي ناهنجاري چون «ازدواج سفيد» و «هم باشي» در جامعه ما، رسانه هاي غربي با شادي تمام از وقوع «انقلاب جنسي» در ايران گفت و گو مي كنند، رسانه ملي چاره اي جز وارد شدن به حوزه مباحث سلامت جنسي و انجام دادن مسئوليت هاي مهم خود در اين زمينه؛ به ويژه آگاهي بخشي به جوانان و نوجوانان، در زمينه آسيب ها و مخاطرات روابط و رفتارهاي نا هنجار جنسي و راه هاي در امان ماندن از اين آسيب ها و مخاطرات ندارد؛ البته بايد توجه داشت كه ورود به اين حوزه اگر بدون داشتن راهبرد دقيق و مشخص و بدون درنظرداشتن بايستههاي موجود در اين زمينه باشد، مي تواند موجب دامن زدن به آسيب ها و ناهنجاري هاي موجود در اين زمينه شود.
براي تدوين اين راهبردها و سياست‌هاي كلان، ابتدا بايد با نگاهي دقيق و عالمانه، از يك سو، نقاط قوت و نقاط ضعف رسانه ملي در پرداختن به موضوع سلامت جنسي به خوبي شناسايي و از سوي ديگر، تهديدها و فرصت هاي پيش روي آن براي رشد و ارتقاي سلامت جنسي جامعه و اصلاح و سامان دهي روابط و رفتارهاي جنسي مردم بر مبناي باورها، ارزش ها و احكام اسلامي به دقت تببين گردد.
تنها در اين صورت است كه مي توان تا حد زيادي مطئمن بود كه برنامهريزي و برنامه سازي در اين زمينه در راستاي اهداف و آرمان هاي نظام اسلامي و وظايف مأموريت هاي كلان رسانه ملي باشد.
با توجه به نكات يادشده، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، از ابتداي سال جاري طرح پژوهشي راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي را در دستور كار خود قرار داده است. در اين پژوهش كه با استفاده از روش گراندد تئوري يا نظريه زمينه اي1 انجام مي شود، پس از گفتوگو با صاحب نظران و كارشناسان حوزه هاي گوناگون مرتبط با موضوع سلامت جنسي، داده هاي اين گفت و گوها گردآوري و تحليل خواهد شد و تا جايي ادامه خواهد يافت كه مجري طرح در آن حوزه به مرحله اشباع اطلاعات و تحليل برسد.
مهم ترين پرسش هايي كه اين تحقيق در پي پاسخ گويي به آنهاست به شرح ذيل است:
رسانه ملي بر اساس چه راهبردها و سياست‌هايي بايد در حوزه سلامت جنسي وارد شود؟
ـ تعريف، ويژگي ها و مؤلفه هاي سلامت جنسي از منظر آموزه هاي اسلامي چيست و چه تفاوتي با آموزه هاي غربي دارد؟
ـ مهم ترين آسيب ها و ناهنجاري هاي جامعه ما در حوزه سلامت جنسي چيست؟
ـ مهم ترين راهكارهاي رسانه اي رويارويي با آسيب ها و ناهنجاري هاي جامعه ما در حوزه سلامت جنسي چيست؟
ـ رسانه ملي چه جايگاه و نقشي در رويارويي با آسيب ها و ناهنجاري هاي جامعه ما در حوزه سلامت جنسي برعهده دارد؟
اين طرح در سه مرحله به شرح ذيل انجام خواهد شد:
نخست با هدف تببين وجوه گوناگون موضوع سلامت جنسي، مجموعه اي از پرسش هاي نظام مند، در حوزه هاي گوناگون كه با اين موضوع ارتباط دارد؛ از جمله: فقه و حقوق، اخلاق جنسي، زن و خانواده، روان شناسي، جامعهشناسي، روان شناسي اجتماعي، مطالعات جنسي (سكسولوژي)، مطالعات فرهنگي(راهبردي) و رسانه و ارتباطات تهيه خواهد شد. اين مجموعه پرسش‌ها مبناي گفت‌وگوي ما با صاحب نظران و كارشناسان حوزه هاي يادشده خواهد بود.
گفتني است، اين مرحله از طرح انجام شده و در مجموع بيش از يكصد پرسش در نه حوزه كارشناسي، طراحي و تدوين شده است.
در اين مرحله از طرح، مجموعه گفت‌وگوهايي با صاحب نظران و كارشناسان متخصص و متعهد حوزه هاي گوناگون مرتبط با موضوع سلامت جنسي، به شرح ذيل انجام خواهد شد:
يك ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه فقه و حقوق: با توجه به جايگاه و نقش برجسته فقه و حقوق اسلامي در سامان دهي روابط افراد در جامعه و تعيين بايدها و نبايدهاي حاكم بر رفتارهاي شهروندان در زمينه هاي گوناگون فردي، خانوادگي و اجتماعي، در مجموعه گفت و گوهاي تبيين راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي، به مباحث فقهي و حقوقي توجه جدي شده است. در گفت و گو با صاحب نظران و كارشناسان حوزه فقه و حقوق، به مهم ترين پرسش هاي فقهي و حقوقي مطرح در زمينه وظايف و مسئوليتهاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي پاسخ داده خواهد شد.
دو ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه اخلاق جنسي: هدف اصلي در گفتوگو با صاحب نظران و كارشناسان حوزه اخلاق جنسي، تببين ديدگاه اسلام درباره غريزه و نياز جنسي انسان و چگونگي پاسخ گويي به اين غريزه و نياز است. به بيان ديگر در اين گفتوگوها در پي دستيابي به «انديشه سامان‌يافته اسلام در باب نياز جنسي انسان» هستيم كه در اصطلاح از آن با عنوان «نظريه جنسي اسلام» ياد مي شود. اين نظريه، مبناي سياست گذاري و برنامه ريزي و برنامه سازي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي خواهد بود.
سه ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه مباحث زن و خانواده: اين پژوهش، در گفتوگو با صاحبنظران و كارشناسان حوزه يادشده به دنبال يافتن تصويري درست از كاركرد خانواده در زمينه ارضاي نياز جنسي زوجين، شناسايي آثار و پيامدهاي مثبت و منفي ارضا يا عدم ارضاي درست و كامل نيازهاي جنسي زوجين در تحكيم بنيان خانواده و همچنين بايسته هاي پرداختن به سلامت جنسي در رسانه ملي با تأكيد بر خانواده؛ به ويژه زوج هاي جوان است.
چهار ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه روان شناسي: در گفت و گو با صاحبنظران و كارشناسان حوزه روانشناسي هدف اصلي، در درجه اول، به دست آوردن تصويري كمابيش جامع از ديدگاه روانشناسي امروز به غريزه و نياز جنسي انسان و وجوه گوناگون آن و در درجه دوم، بررسي تطبيقي آموزههاي روان‌شناسانه و آموزههاي اسلامي در حوزه سلامت جنسي است.
پنج ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه جامعه شناسي: مهمترين هدف در گفتوگو با صاحبنظران و كارشناسان حوزه جامعهشناسي، رسيدن به تصويري كمابيش جامع و كامل از وضعيت آسيبها و ناهنجاريهاي موجود در كشور ما در حوزه روابط جنسي است. شناسايي اين آسيبها و ناهنجاري‌ها و عمق و گستره آنها به مديران و برنامهسازان رسانه ملي كمك خواهد كرد كه با دقت و بصيرت بيشتري به سياستگذاري، برنامه ريزي و برنامهسازي در اين حوزه بپردازند.
شش ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه روان شناسي اجتماعي: يكي از اهداف مهم طرح پژوهشي يادشده، شناسايي و به‌كارگيري ظرفيت هاي رسانه ملي براي تغيير و اصلاح نگرش ها و رفتارهاي نادرست موجود در حوزه مسائل جنسي است. از اين رو، بخشي از مجموعه گفتو گوهاي پيش بيني شده در اين طرح به حوزه روان شناسي اجتماعي پرداخته است.
هفت ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه مطالعات جنسي(سكسولوژي): هدف اصلي در گفتوگو با صاحبنظران و كارشناسان حوزه يادشده، آشنايي با ويژگيها و تفاوت‌هاي غريزه جنسي زن و مرد، اختلافات و ناهنجاريهاي جنسي و همچنين بايدها و نبايدهاي آموزش جنسي است.
هشت ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه مطالعات فرهنگي(راهبردي): در اين مجموعه گفتوگوها، به دنبال شناخت وضعيت امروز و فرداي جامعه در حوزه مسايل و مشكلات جنسي در يك نگاه كلان و راهبردي و آشنايي با راهبردها و سياست‌هايي است كه بايد نهادها و سازمانهاي مسئول؛ به ويژه رسانه ملي در رويارويي با اين مسائل و مشكلات در پيش گيرند.
نه ـ صاحب نظران و كارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات: براي تأمين سلامت جنسي و رويارويي با اختلال ها و ناهنجاريهاي جنسي جامعه هر يك از نهادها و سازمان هاي اجتماعي؛ اعم از خانواده، حوزه هاي علميه، آموزش و پرورش، رسانه ملي، سازمان هاي فرهنگي و تبليغي، مراكز بهداشتي و درماني، سازمانهاي مردم نهاد، سازمان هاي قضايي و انتظامي و... وظايف و مسئوليتهاي مهمي برعهده دارند، ولي در اين ميان، نقش رسانه ملي بسيار اهميت دارد؛ زيرا اين رسانه افزون بر ايفاي وظايف و مسئوليت هاي اختصاصي خود، بايد با با ديگر نهادها و سازمان هاي اجتماعي مسئول در زمينه سلامت جنسي؛ به ويژه نهاد خانواده نيز تعامل و ارتباط داشته باشد و از ظرفيت هاي آنها در اين زمينه استفاده كند.
هدف اصلي در گفتوگو با صاحب نظران و كارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات، تبيين دقيق تر وظايف و مسئوليت هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي، شناسايي راهكارهاي تحقق اين وظايف و مسئوليت ها و همچنين پيشنهاد الگويي براي تعامل و ارتباط هرچه بهتر رسانه ملي با ديگر نهادها و سازمان هاي اجتماعي مسئول در زمينه سلامت جنسي است.
پس از گفت گو با صاحب نظران و كارشناسان هر حوزه، داده هاي آن گفتو گو، گردآوري و تحليل خواهد شد و اين گفتو گوها تا جايي ادامه خواهد يافت كه مجري طرح در آن حوزه به مرحله اشباع اطلاعات و تحليل برسد.
گفتني است، در قالب طرح پژوهشي ياد شده، تاكنون با صاحب نظران و كارشناسان ذيل گفتو گو شده است:
حجت الاسلام دكتر مسعود آذربايجاني، موضوع روانشناسي اجتماعي؛
دكترمصطفي اقليما، موضوع جامعهشناسي؛
دكتر روح الله باي، موضوع مطالعات جنسي؛
دكتر فريد براتي، موضوع روانشناسي؛
حجت الاسلام دكتر حسين بستان، موضوع زن و خانواده؛
دكتر عليرضا پويا، موضوع رسانه و ارتباطات؛
حجت الاسلام دكتر احمد ديلمي، موضوع اخلاق جنسي؛
دكتر آرش رمضاني، موضوع مطالعات جنسي؛
دكتر محمد روشن، موضوع فقه و حقوق؛
حجت الاسلام محمدرضا زيبايي نژاد، موضوع زن و خانواده؛
حجت الاسلام دكتر محمدتقي سبحاني نيا، موضوع اخلاق جنسي؛
اسماعيل شفيعي سروستاني، موضوع مطالعات فرهنگي(راهبردي)؛
دكتر سيد حسين شرف الدين، موضوع جامعهشناسي؛
دكتر حميدرضا صاحب، موضوع رسانه و ارتباطات؛
دكتر افسانه صادقي، موضوع روانشناسي؛
دكتر حسن عباسي، موضوع مطالعات فرهنگي( راهبردي)؛
دكترسيد كاظم فروتن، موضوع مطالعات جنسي؛
حجت الاسلام دكتر علي نقي فقيهي، موضوع اخلاق جنسي؛
دكتر محمدتقي كرمي، موضوع جامعهشناسي؛
دكتر عفت السادات مرقاتي خويي، موضوع مطالعات جنسي؛
دكتر مهدي منتظر قائم، موضوع رسانه و ارتباطات؛
حجت‌الاسلام دكتر رحيم نوبهار، موضوع فقه و حقوق.
با بيش از ده نفر از صاحب نظران و كارشناسان حوزه هاي گوناگون نيز هماهنگي شده است كه ان‌شاء‌الله در آينده نزديك با آنها گفت و گو خواهد شد.
در اين مرحله از طرح با بهره گيري از يافته هاي مرحله نخست و جمع بندي ديدگاه هاي صاحب نظران و كارشناسان حوزه هاي گوناگون راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي تدوين خواهد شد.
اين راهبردها و سياست‌ها بر چهار پايه استوار خواهد بود:
يك. باورها، ارزش ها و احكام اسلامي؛
دو. نيازهاي عيني و واقعي جامعه اسلامي ايران؛
سه. فرصت ها، تهديدها، قوت ها و ضعف هاي موجود؛
چهار. ظرفيت ها و توانمندي هاي بالقوه و بالفعل رسانه ملي.
در پايان، با دعوت از همه صاحب نظران و كارشناسان دلسوز و متعهد حوزوي و دانشگاهي و همچنين مديران و برنامه سازان توانمند و پرتلاش رسانه ملي براي ارائه ديدگاه ها و نظرات ارزشمند خود درباره طرح پژوهشي يادشده، آرزو مي كنيم كه بتوانيم در آينده نزديك با ارائه و تدوين راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي، در راه تحقق اهداف و آرمان هاي نظام اسلامي و اعتلاي فرهنگ و ارزش هاي اسلامي گامي كوچك برداريم.
بازتاب انديشه: فصل‌نامه تخصصي مطالعات راهبردي رسانه
شماره 6، پياپي 121، پاييز 1393
صفحات139 ـ 158
