شعبان‌علي خان‌صنمي*
فريده پيشوايي**
فاطمه خان‌صنمي***
چكيده
امروزه شبكه‌هاي اجتماعي بزرگ و پرطرفدار، همچون فيس‌بوك، توييتر و يوتيوب، در كنار كاركردهاي مثبت، ابزاري مناسبند كه در جنگ نرم عليه ارزش‌هاي اسلامي، در اختيار كشورهاي غربي و گروه‌هاي معاند و منحرف قرار گرفته‌اند.
فراگير شدن بهره‌مندي از اينترنت در ايران و عضويت پررنگ جوانان ايراني در شبكه‌هاي اجتماعي مجازي، ضرورت بررسي اقدامات ويرانگر اين شبكه‌ها را در حوزه باورها و ارزش‌هاي ديني دوچندان مي‌كند. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد، مهم‌ترين آسيب‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي، غفلت‌زايي، گسترش روابط نامناسب ميان زن و مرد نامحرم و نقض احكام شرعي، اشاعه اخبار دروغ و شايعه‌پراكني، القاي شبهات ضد ديني و ترويج فرقه‌هاي منحرف و نظاير آن است.
اين پژوهش مي‌كوشد، به كاركرد شبكه‌هاي اجتماعي در تخريب باورهاي ديني و ارزش‌هاي اصيل اسلامي بپردازد و راه‌كارهايي براي مقابله با آسيب‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي در حوزه باورهاي ديني، هم به صورت كلي و هم به صورت خاص در جهت وظايف رسانه ملي ارائه كند.
كليدواژگان: شبكه‌هاي اجتماعي، فيس‌بوك، اعتقادات، باورها، ارزش‌ها، جوانان، رسانه ملي.
امروزه اينترنت، يكي از مهم‌ترين ابداعات بشر در قرن اخير، با قابليت‌ها و كاركردهاي متعدد و گسترده، بخش‌هاي مختلف زندگي انسان را تحت تأثير خود قرار داده است. شبكه‌هاي اجتماعي، يكي از سرويس‌هاي مهم اينترنتي است كه توجه كاربران زيادي را در سراسر جهان به خود جلب كرده است. مهم‌ترين مزاياي اين شبكه‌ها را مي‌توان انتشار سريع و آزادانه اخبار و اطلاعات دانست كه به افزايش قدرت تحليل و تقويت روحيه انتقادي در سطح جامعه مي‌انجامد. (باغستاني، 1384: 14) همچنين ماهيت تعاملي و امكان ارتباط‌گيري دو طرفه و چند طرفه كاربران اين شبكه‌ها باعث توجه و اقبال گسترده به شبكه‌هاي اجتماعي در همه كشورهاي دنيا شده و جذابيت آن را بالا برده است. دسترسي آزاد به جديدترين اطلاعات و رخدادهاي جهان، به اشتراك گذاشتن اطلاعات، عكس و فيلم، از اصلي‌ترين كاربردهاي اين شبكه‌هاست. در كنار اين امتيازها و قوت‌ها، برخي پي‌آمدهاي منفي و چالشهاي پديد آمده، امري بديهي و انكارناپذير است. به عبارت ديگر، شبكه‌هاي اجتماعي هم فرصت هستند و هم تهديد. اگر تنها به موارد مثبت آن نگاه شود، نگاه تك‌بعدي به آن شده است و اگر فقط موارد منفي گوشزد شود، باز هم نگاه، تك‌بعدي خواهد بود. نگاه كارشناسانه و جامع اقتضا مي‌كند كه در مورد چنين پديده‌هايي، فرصت‌ها و تهديدها با هم در نظر گرفته شود. در اين نوشتار با تأييد قوت‌ها و امتيازهاي مثبت اين شبكه‌ها، آسيب‌ها و چالشهاي پديد آمده در حوزه عقايد و باورهاي ديني، بررسي، و در پايان راه‌كارهايي در دو بخش كلي و خاص، ناظر به وظايف رسانه ملي ارائه ميشود.
اعتقادات كه معادل آن واژه باورهاست، از ريشه عقد گرفته شده كه در گره زدن و جمع كردن سفت و سخت اطراف و سر و ته اجسام به كار مي‌رود، مثل گره زدن طناب و بهم پيوستن اجزاي بنا و ساختمان. سپس به طور استعاره در معاني و مفاهيم نيز به كار رفته است، مثل عقدالبيع، پيمان خريد و فروش بستن و هر عهد و پيماني غير از آن. (راغب اصفهاني، 1412ق: 576)
اين واژه در اصطلاح به وجوب معرفت اموري گفته ميشود كه تحصيل آن بر مكلفان، واجب باشد و آن امور عبارت از اصول دين كه شامل معرفت صانع و صفات او، نبوت و معاد نزد همه مسلمانان و عدل و امامت نزد شيعه است. (حلي، 1368: 19) و فروع دين كه شامل نماز، روزه، حج، خمس، جهاد، زكات، امر به معروف، نهي از منكر، تولي و تبري ميشود. مقصود از باورهاي ديني در اين پژوهش، صرفاً مباحث مربوط به اصول و فروع دين نيست، بلكه افزون بر آن، مجموعه آموزه‌هاي ديني اعم از آموزه‌هايي مرتبط با احكام و اخلاق نيز مورد نظر است.
واژه «اخلاق» جمع «خُلق» به معناي خوي، سرشت و سجيه است. (راغب اصفهاني، 1412ق: 297) رايج‌ترين معناي اصطلاحي اخلاق در ميان دانشمندان اسلامي عبارتند از: ويژگي‌هاي پايدار در نفس، كه موجب مي‌شوند كارهايي متناسب با آن صفات، به طور خودجوش و بدون نياز به تفكر و تأمل، از انسان صادر شود. (فيض كاشاني، 1417ق: ج 6: 95) اگر اين ملكه و حالت نفساني به گونهاي باشد كه كارهاي زيبا و پسنديده از آن صادر شود، آن را اخلاق خوب نامند و اگر افعال زشت و ناپسند از آن صادر گردد، آن را اخلاق بد گويند. بخش وسيعي از احكام و دستورهاي اسلام، مانند راست‌گويي و پرهيز از شايعه‌پراكني، پرهيز از رذايل اخلاقي، حقوق فراوان برادري، همسايگي، زيارت مؤمنان و برآوردن حاجات آنان و نظاير آن، در حوزه اخلاق قرار مي‌گيرد.
احكام نيز از ريشه حكم در لغت به معناي قضاوت و داوري (ابن منظور، 1956م، ج4 : 186) و آنچه امر و نهي به وسيله آن محقق ميشود و به لحاظ حتميت و يقيني بودن به فقه، علم، منع، بازدارندگي و اتقان نيز حكم گفته ميشود (مصطفوي، 1368: ج2: 265) و در اصطلاح، اسناد دادن چيزي به چيز ديگر به نحو ثبوتي يا سلبي است (شريف جرجاني، 1306ق: 41) و در اصطلاح فقها عبارت از فرمان خداوند است كه به افعال انسان‌ها تعلق گرفته است. (حسيني دشتي، 1369، ج1: 140) در تعريفي روشن‌تر، حكم عبارت از انشاي امري تكليفي يا وضعي از سوي شارع است كه اقتضا يا رخصت در انجام يا ترك آن داشته باشد يا اثري بر آن مترتب باشد. (فاكرميبدي، 1386: 28) براي نمونه، به آنچه شارع درباره حجاب، روابط بين زن و مرد و حدود آن صادر كرده است، حكم فقهي حجاب گفته ميشود.
با توجه به اين معاني، سه واژه اخلاق، عقايد و احكام، از نظر مفهوم با هم اختلاف دارند، اما نوعي رابطه التزامي و عقلي بين آنها برقرار است. همچنين بسياري از اموري كه انسان به آن باور دارد، به احكام و اخلاقيات وابسته است. به همين دليل، در تعريف دين گفته شده دين مجموعهاي وحياني و عقلاني از عقايد، اخلاق و مقرّرات (احكام) است كه به اداره زندگي فردي و اجتماعي انسان، نظر دارد. (جوادي آملي، 1372: 93) در اين نوشتار، منظور از باورهاي ديني، مجموع آموزه‌هاي ديني ذيل سه مقوله فوق است.
ساختاري اجتماعي است كه از گروه‌هايي كه عموماً فردي يا سازماني هستند، تشكيل شده است و به واسطه يك يا چند نوع از وابستگي‌ها به هم متصلند. شبكه‌هاي اجتماعي را مي‌توان به چند دسته تقسيم كرد:
1. شبكه‌هاي اجتماعي تشكيلاتي مانند شركت‌هاي تعاوني، حزب‌ها، تشكل‌ها و NGOها؛
2. شبكه‌هاي غيرتشكيلاتي (نهادهاي فرهنگي محلي، صندوق‌هاي مالي محلي، جلسات خانوادگي و جلسات دوستانه)؛
3. شبكه‌هاي اجتماعي حكومتي (بسيج، دانشگاه، حوزه علميه).
شبكه‌هاي اجتماعي مجازي را كه در فضاي اينترنت فعاليت دارند، مي‌توان در تقسيم اوليه، به شبكه‌هاي اجتماعي عمومي و خاص تقسيم كرد. در شبكه‌هاي اجتماعي عمومي، شمار زيادي، كاربران عضو هستند و با اهداف و انگيزه‌هاي مختلف وارد اين شبكه‌ها مي‌شوند، مانند فيس‌بوك، توييتر، اوركات و نظاير آن. شبكه‌هاي اجتماعي خاص، حول محور خاص مانند كتاب، good readers، موسيقي، Last.fm، عكس Flickr و مانند آن فعاليت مي‌كنند. در بين شبكه‌هاي اجتماعي مجازي، همچون فرند فيدز، ماي‌اسپيس، يوتيوب، توييتر، «فيس‌بوك» از محبوبيت بسياري بين كاربران برخوردار است و از نظر تعداد كاربر عضو، رتبه نخست را دارد.
اين پژوهش از نوع توصيفي و به شيوه اسنادي و به وسيله فيش‌برداري از كتاب‌خانه و برخي سايت‌هاي مرتبط به موضوع، انجام شده است.
مارك زاكر برگ1 يهودي آتئيست2 مؤسس جوان فيس‌بوك است كه موفق به راه‌اندازي اين سايت در فوريه سال 2004 ميلادي شد. مارك، متولد سال۱۹۸۴ در خانواده‌اي يهودي است. مارك رسماً خود را آتئيست يا منكر وجود خدا معرفي كرده است. (www.iranage.com) اين سايت از حمايت رسمي دولت امريكا برخوردار است. بنابراين، اقدامات ضد ارزشي و ضد ديني براي حفظ منافع آنها، در اولويت برنامه كاري‌اش دارد. آنچه در حوزه دين و اعتقادات، موجب نگراني و دغدغه شده، افزايش روزافزون كاربران و عضويت پررنگ جوانان ايراني در شبكه اجتماعي فيس‌بوك است، بدون اينكه آموزش ديده و در سطح عمومي آگاهي‌هاي لازم را داشته باشند. اساساً هويت اين شبكه‌هاي اجتماعي مجازي با فرهنگ غربي و زير پا گذاشتن ارزش‌هاي اصيل اسلامي و شرقي پيوند خورده است. براي مثال، يكي از مديران ارشد دستگير شده سايت‌هاي ضد ديني در ايران گفت: «ايجاد۲۰ وبلاگ ضد ديني با عناوين مختلفي چون گفتمان صريح و آزاد و تالار گفت‌وگو، اولين اقدام انجام شده از سوي اين گروه در جهت انجام پروژه اسلام اروپايي بوده است و تخريب دين، نفي وجود خدا و به تمسخر كشيدن اسلام، مهم‌ترين اهداف سايت‌هاي ضد دين بود». (www. Shia news.com)
تلاش عمده اين شبكه‌ها, آسيب رساندن به اسلام و مسلمانان و جامعه اسلامي، از راه هجمه به باورهاي آنان است و به اين منظور، اقدامات منسجم و سازمان‌يافته‌اي در دستور كار آنها قرار گرفته است. رويكرد اصلي آنان مقابله با باورهايي است كه هويت ملي و ديني جوامع اسلامي را تشكيل مي‌دهند. بنابراين، عضويت جوانان و استفاده بي‌حد و مرز از آنها، بدون داشتن آگاهي و اطلاعات لازم مي‌تواند در گسترش شاخص‌ها و ارزش‌هاي ضد ديني و انحراف جوانان از باورهاي ديني، نقش مهمي داشته باشد.
چنان‌كه گفته شد، شبكه‌هاي اجتماعي مجازي در كنار ايجاد فرصت، مي‌توانند آسيب‌هايي را در حوزه‌هاي مختلف سياسي، اجتماعي، فرهنگي به دنبال داشته باشند. گفتني است، در اين نوشتار تنها آسيب‌هاي اعتقادي موردنظر است. در اين حوزه دسته‌اي از آسيب‌ها از همان نخست و با عضويت در اين شبكه‌ها رخ مي‌نمايد و به بيان ديگر، برخي از ويژگي‌هاي ذاتي و اقتضائات اين شبكه‌ها، در تضاد و تعارض با باورهاي ديني كاربران است، مانند ارتباط پيوسته كاربران با يكديگر و دسته ديگري از چالش‌ها و آسيب‌ها مواردي است كه به وسيله افراد و گروه‌هاي معاند، با برنامه‌ريزي پيشين و هدف‌مند اعمال ميشود كه شناسايي و آگاهي يافتن از آن ضروري است، مانند ترويج فرقه‌اي ضاله. رهبر انقلاب، در ديدار با اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، رصد دقيق و شناخت پديده‌هاي نوظهور تهاجم فرهنگي را قبل از ورود به ايران لازم دانستند و بر آن تأكيد كردند از ديدگاه ايشان، دير فهميدن و جنبيدن، مشكل‌آفرين است. بنابراين، بايد به موقع و حكيمانه برخورد كرد و انفعال و موضع دفاعي صرف در مقابل فرهنگ مهاجم، بدترين و خسارت‌بار‌ترين نوع برخورد است. (سخنان رهبر معظم انقلاب در ديدار با شوراي عالي انقلاب فرهنگي, 19/9/1392) به همين دليل، براي رويارويي با اين آسيب‌ها بايد نخست به مهم‌ترين آنها اشاره كنيم.
يكي از اتفاقات مشكل‌ساز كنوني كه به صورت خزنده در ميان كاربران افراطي شبكه‌هاي اجتماعي، در حال انتشار است، افزايش روزافزون آمار معتادان به اينترنت و سايت‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي، همچون «فيس‌بوك» است. فردي كه به اينترنت يا كاربري در شبكه‌هاي مجازي معتاد باشد، به سختي مي‌تواند وضعيت موجود در جهان واقعي را بپذيرد و درك كند. همين امر سبب خواهد شد زندگي در دنياي واقعي برايش تحمل‌ناپذير شود و بيشترين ساعات خود را صرف كاربري در اين شبكه‌ها كند. بديهي است، چنين فردي اصالت وجود خود را به دنياي مجازي خواهد داد و از امور مهم روزمره غافل شود كه در آموزه‌ها و آداب سبك زندگي اسلامي بيان شده است، كه از آن جمله مي‌توان به اختصاص دادن زماني براي عبادت و رابطه با خدا، اختصاص زماني براي كار و تلاش، ارتباط عاطفي و نزديك با اعضاي خانواده1 صله رحم و ديگر توصيه‌هاي اخلاقي دين اشاره كرد.
شبكه‌هاي اجتماعي به اقتضاي ويژگي خود، براي كاربرانشان فضايي را به وجود مي‌آورند كه كاربر آزادانه و بدون قيد و بندي با ديگر كاربران ارتباط برقرار مي‌كند كه از آن به فرآيند «دوست‌يابي» ياد ميشود. بر اساس عرف جامعه ارزشي ما كه مبتني بر احكام ديني است، روابط پسر و دختر و مرد و زن نامحرم در محدوده‌هاي مشخصي تعريف و تعيين شده است.1 متأسفانه فضاي سايت‌هاي دوست‌يابي و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي، به نقض اين احكام و شكسته شدن قبح ارتباط خارج از شرع و عرف با نامحرم و عادي شدن روابط دختر و پسر مي‌انجامد كه با ارزش‌هاي اسلامي ايراني هم‌خواني ندارد. به علاوه در چنين فضايي، نظارت، همچون نظارت دنياي واقعي وجود ندارد و جوانان با ورود به آن به راحتي مي‌توانند با تعداد زيادي از غير هم‌جنسان خود ارتباط داشته باشند؛ ارتباطي كه به دليل نبود هيچ قانون خاص و نيروي كنترل‌كننده‌اي، شكل و هويت تازه‌اي به خود مي‌گيرد كه در دنياي واقعي، به دلايلي همچون ترس از آبرو، خانواده، جامعه و تقيدات ديني، امكان شكل‌گيري آن در اين حد وجود ندارد. اين نوع ارتباط كه در شبكه‌هاي مجازي به سادگي رخ مي‌دهد، رفته رفته بر سبك روابط افراد در دنياي واقعي نيز اثر مي‌گذارد و سرانجام به حساسيت‌زدايي و روابط گسترده و آزاد با جنس مخالف و حيازدايي در بين كاربران، به ويژه كاربران دختر در دنياي واقعي مي‌انجامد، چيزي كه در آموزه‌هاي اسلامي و عرف ايراني به شدت از آن نهي شده است. متأسفانه گاهي ديده ميشود، برخي كاربران دختر ايراني به راحتي آلبوم عكس‌هاي نامناسب خود را با ديگر كاربران به اشتراك مي‌گذارند تا درباره آن نظر دهند. نكته قابل توجه اين است كه اين فرآيند به تدريج و با گذشت زمان روي مي‌دهد. تجربه نشان داده، برخي كاربران در فيس‌بوك، نخست از عكس‌هاي ساده خود استفاده كرده‌اند، اما پس از گذشت مدتي، عكس‌هايي با پوشش كمتر، در فايل شخصي‌شان قرار داده‌اند. اين روند براي برخي تا جايي پيش مي‌رود كه به برداشتن كل حجاب يا نمايش عكس‌هاي مبتذل مي‌انجامد. در واقع، قبح حريم‌شكني و نقض حدود و احكام شرعي و ديني، به تدريج در افراد از بين مي‌رود. بر اساس نتايج پژوهش «شبكه‌هاي اجتماعي و سبك زندگي جوانان»، 5/49 درصد زنان و 4/41 درصد مردان بر اين باورند كه عضويت در شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي در مقادير متوسط به بالا توانسته بر سبك پوشش ايشان در جامعه مؤثر باشد. (افراسيابي،1392: 78)
پخش اخبار دروغ و شايعه‌پراكني، در قرآن كريم و سيره ائمه عليهم السلام به شدت از آن نهي شده1 و از نظر شرع و قانون گناه است. اين در حالي است كه اخبار دروغ، جعلي يا تحريف شده در برخي سايت‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي به آساني منتشر ميشود. براي مثال، در برخي شبكه‌هاي اجتماعي، افراد سودجو صفحه‌اي را به نام فردي مشهور باز كردند، بدون آنكه وي باخبر باشد و اخبار دروغ و عكس‌هايي نامناسب در اين صفحات منتشر مي‌كنند كه موجب بروز مشكلاتي در جامعه ميشود. همچنين هنگامي كه فاجعه‌اي طبيعي, بحران يا حادثه‌اي اتفاق مي‌افتد, واكنش مردم در شبكه‌هاي اجتماعي متفاوت است. افراد مختلف به تناسب شخصيت، دانش، بينش و نوع اطلاع‌رساني كه به آنها ميشود، به صورت‌هاي مختلف واكنش نشان مي‌دهند كه يكي از واكنش‌ها، شايعه‌پردازي يا كمك ناخواسته به اشاعه شايعه است.
از اساسي‌ترين و مطمئن‌ترين راه‌هاي رويارويي با شايعه كه قرآن كريم بر آن تصريح فرموده، بازگرداندن خبرهاي مذكور به اولي‌الامر و كساني است كه از توانايي و تخصص كافي براي تحليل و شناخت خبرها برخوردارند.2 البته بايد سامانه‌اي براي تحليل هجمه خبري دشمن و تحليل آن فراهم آورده و به طور مستمر مردم را از ترفندهاي خبري و رسانه‌اي دشمن آگاه ساخت.
وجود فضاي بي‌بندوباري و دوري از حيا و عفت، يكي از ويژگي‌هاي برخي شبكه‌هاي اجتماعي مجازي است. بديهي است، وجود اين پديده كه در فرهنگ غير اسلامي كشورهاي غربي امري رايج و متداول است، خط قرمز فرهنگ ماست1 و ترويج آن، آثار ويرانگر و سوئي در نسل جوان و به دنبال آن در جامعه خواهد داشت. براي مثال، در نوشته‌هاي آموزشي ـ تبليغاتي «فيس‌بوك»، نمونه عكس‌هاي نامناسب و شخصي از افراد مختلف نمايش داده ميشود تا كاربران به درج تصاوير خود در اين شبكه اجتماعي تشويق شوند. فعاليت بدون محدوديت براي گروه‌هاي ضداخلاقي، مانند هم‌جنس‌گراها و مروجان انواع روابط نامشروع، بخش ديگري از مصاديق فساد و بي‌بندوباري است. گاهي عوامل جرم و فساد و فحشا و باندهاي منحرف كه با سوءاستفاده از اين شبكه‌ها درصدد گسترش فساد هستند، با ظاهري فريبنده خود را در معرض دوستي با افراد آسيب‌پذير قرار مي‌دهند، ساده‌انگاري برخي كاربران جوان، آسيب‌ها و خطرهاي جدي را به دنبال خواهد داشت. همچنين به دليل آزادي مطلق و بي‌حد و حصر كاربران، گاهي در اين شبكه‌ها تصاوير مستهجن به نمايش گذاشته ميشود. براي مثال، افرادي در «فيس‌بوك» و «بلاگ اسپارت»2 با به نمايش گذاردن بدن برهنه خود قصد اعلام اعتراض خود عليه حجاب را داشتند. اين چنين صفحاتي به راحتي در فضاهاي مجازي براي همه كاربران قابل تماشاست. آنچه حساسيت مسئله را دوچندان مي‌كند، اين است كه در حال حاضر در بين كاربران بيشترين استفاده‌كنندگان جوانان 18 تا 25 سال هستند. بي‌ترديد، مشاهده اين حريم‌شكنانه آثار زيان‌باري براي جوانان خواهد داشت. جوانان و نوجوانان، به دليل حس كنجكاوي، علاقه‌مندي به شناخت چيزهاي جديد، عشق، جذابيت، كمي تجربه، اقتضاي سني و آسيب‌پذيري، مهم‌ترين ابزار در دست اين شبكه‌ها هستند.
فرقه‌هاي مبلغ بي‌ديني در غرب، دين مبين اسلام را بزرگ‌ترين سد پيش‌روي خود براي گسترش افكارشان مي‌بينند. بنابراين، كاربر در لابه‌لاي محصولات اينترنتي، شاهد خودنمايي اين فرقه‌هاست. برخي شبكه‌هاي اجتماعي مجازي، مهم‌ترين ابزار پشتيبان جريان‌هاي انحرافي با تمركز دين‌ستيزي و فرقه‌گرايي هستند و در شست‌وشوي مغزي ملت‌ها نقش مهمي دارند. بيش از هشت ميليون سايت شيطان‌پرستي در شبكه‌هاي مجازي وجود دارد. (افراسيابي، 1392: 76) دنياي غرب و اروپا با سرمايه‌گذاري روي بنيان‌هاي فكري جوانان سعي دارد افكار جوانان را در اختيار گيرد و با سوءاستفاده از فطرت پاك و خداجوي جوانان به جعل و ساخت فرقه‌هاي دروغين و انتشار و معرفي به عضوگيري در ميان جوانان پردازد. اساساً فعاليت‌هاي مجازي عرفان‌هاي كاذب مشتمل بر سه مرحله است:
در اين مرحله با تبليغاتي كه چندان به ماهيت فرقه ارتباطي ندارد، سعي در جذب و عضويت فرد در محيط‌هاي اينترنتي مانند سايت‌ها و وبلاگ‌ها مي‌كنند. اين سايت‌ها و وبلاگ‌ها با در اختيار گذاشتن مسائلي كه مورد كنجكاوي بسياري از كاربران است، به صورت رايگان يا با قيمتي ارزان، اين مهم را اجرا مي‌كنند. براي نمونه، مي‌توان به ارائه فيلم‌هاي فارسي و كليپ‌هاي موسيقي ممنوعه، فروش ارزان‌قيمت فيلم‌هاي به روز هاليوودي و حتي فروش فيلم‌هاي نيمه مستهجن و آموزشي، مانند آموزش زبان خارجي و از سوي ديگر، ارسال ايميل‌هاي گوناگون حاوي عكس، داستان‌هاي جذاب و كليپ‌هاي مختلف اشاره كرد. از اين نكته نبايد غفلت كرد، كه اين مرحله تا مدت مشخصي براي كاربران عضو ادامه دارد و پس از آن با رونمايي از لينك‌هاي جديد در سايت يا وبلاگ و گاهي با تغيير آدرس سايت و وبلاگ، فرد را وارد مرحله دوم مي‌كنند.
در اين مرحله تا حدودي از همراهي افراد اطمينان حاصل شده است. ازاين‌رو، در كنار انجام اموري كه در مرحله مقدماتي صورت مي‌گرفت، فاز جديد جذب و فريب آغاز ميشود و آن گفت‌وگو با افراد در فضاي مجازي است كه در چت‌روم‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي صورت مي‌پذيرد. در اين گفت‌وگوها كه اساس آن در ظاهر بر مهرباني و تساهل و تسامح نسبت به افراد پايه‌ريزي شده، سعي ميشود به صورتي از خزنده در باورهاي فرد ترديد ايجاد شده تا وي نسبت به بسياري از باورهاي خويش، بي‌اهميت و سست شود.
اين مرحله نتيجه‌اي است كه در پي مراحل پيشين پديد مي‌آيد؛ يعني زماني كه از عضويت پايدار افراد اطمينان حاصل شد و ارتباطات دوستانه و سستي باورها به بلوغي نسبي رسيد، مي‌توان به راحتي از اعتقادات فرقه‌ها سخن گفت و براي عضويت افراد سندي رسمي صادر كرد. در اين مرحله، ديگر فضاي مجازي پاسخ‌گو نيست و افراد بايد در موقعيت‌هاي حقيقي و جلسات رودررو قرار گيرند.
در نگرشي كلي، آنچه به وسيله اين فرقه‌ها مطرح ميشود، بيشتر تكيه بر اموري است كه بيشتر انسان‌ها درگير آن و به دنبال برون‌رفتي از آن هستند. به عبارت ديگر، چنين جرياناتي با سوءاستفاده از قضاياي اوليه مانند احتياجات فطري انسان‌ها به معنويت، بحرانهاي اجتماعي و رواني (مظاهري سيف، 1392: ش 218) كه ايجادشان به ويژه در عصر معاصر امري ناگزير است يا با احساس تماميت‌خواهي در حاكميت سياسي و با طرح اساسي‌ترين خواهش‌ها و نياز‌هاي انسان، حربه‌اي مناسب براي كشاندن افراد به تشكيلات فرقه‌اي را اختيار كرده‌اند.
فضاي فيس‌بوك، براي رشد و توسعه اهداف ضد ديني و اسلامي خود زمينه مناسبي را فراهم كرده است. در اينترنت و به ويژه فيس‌بوك، فرد در موقعيت گريز از الگوهاي فكري فرهنگي مرسوم جامعه قرار مي‌گيرد. از هويت بيروني خود خارج ميشود و با هويتي كاذب، هر علاقه‌اي را كه به سبب موانعي در عرصه واقعي نمي‌تواند دنبال كند، در محيط مجازي دنبال مي‌كند. سرعت نقل و انتقال مفاهيم و بي‌توجهي به اصالت مكان عيني در محيط مجازي فيس‌بوك، علاقه به بازي با هويتي متكثر و غير واقعي و خروج از سلطه الگوهاي بيروني را افزايش مي‌دهد. بدين ترتيب، گرايش‌هاي ساختارشكنانه در كاربران تقويت شده و با ايجاد لغزندگي و ترديد در باورهاي آنان نسبت به الگوهاي ارزشي، اعتقادي و ديني، الگوهاي مغاير بر آنان تحميل و سرانجام الگوهاي جديدي خلق ميشود كه با الگوهاي فكري، عقيدتي و رفتاري سابق در تعارضند.
از نظر آموزه‌هاي ديني، مقدسات و شعائر دين، پرچم و نماد دين هستند و حرمت و قداست ويژه‌اي دارند و مسلمانان موظف به رعايـت و حفظ آن هستند.1 به همين دليل، توهين به مقدسات شيعيان، نوك پيكان سلطه‌گري فرهنگي جهان غرب قرار گرفته است و در هر برهه‌اي كه جريان سلطه ناكام ميشود، توهين به استوانه‌هاي عقيدتي مسلمانان را در پيش مي‌گيرد. پروژه كاريكاتورهاي موهن عليه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله ، آتش زدن قرآن كريم و فيلم موهن «برائت از مسلمين» در شبكه‌هاي اجتماعي، جزو اين اقدامات است. گفتني است عوامل اين اقدام شنيع، ديگر كاربران را نيز با برگزاري مسابقه و در نظر گرفتن هدايايي تشويق به انجام اين كار مي‌كنند. (
)
شبكه‌هاي اجتماعي فضايي را پديد مي‌آورند تا هر شخص، با هر سليقه و نظري به بيان باورهاي خود بپردازد. اين مسئله به نوبه خود امتياز به شمار مي‌آيد، اما مانند ويژگي‌هاي ديگر فضاي مجازي، در مواردي كه مخالف ارزش‌ها و احكام شرع اسلامي باشد، آثار سوئي به دنبال دارد. در شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي نيز مانند ديگر رسانه‌ها، افراد و گروه‌هاي مغرض با اهداف از پيش تعيين شده و با شيوه‌هاي مخصوص، اقدام به تبليغات ضد ديني و حمله به اعتقادات مذهبي و جعل واقعيت مي‌كنند. پس از تحقيق و ريشه‌يابي درمي‌يابيم كه هدف اصلي گردانندگان برخي از اين شبكه‌ها، دين‌زدايي از راه القاي شبهه بوده است. تحريف واقعيت‌هاي دين و دروغ‌پردازي شبهاتي است كه براي سست كردن پايه هاي اعتقادي مسلمانان القا ميشود و به آن پاسخي نيز داده نمي‌شود.
اسلام براي خانواده، قداست و منزلت ويژه‌اي قائل است؛ به گونهاي كه هيچ بنا و نهادي با آن قابل مقايسه نيست،1 اما متأسفانه در شبكه‌هاي اجتماعي به طور غيرمستقيم مورد هجمه واقع شده است. حيازدايي و از بين بردن قبح رابطه با نامحرم و فراهم آوردن فضاي آلوده، افزون بر مشكلات و آسيب‌هايي كه به آنها اشاره شد، آسيب‌هاي ديگري را هم براي كاربران و خانواده‌ها در پي دارد. ازهمپاشيدگي بنيان خانواده‌ها به دنبال ايجاد روابط نامناسب از پي‌آمدهاي منفي استفاده در اين شبكه‌هاست. البته اين مسئله اختصاصي به ايران ندارد. نتايج مطالعه‌اي در انگلستان نشان مي‌دهد، حدود يك سوم طلاق‌ها در اين كشور با شبكه اجتماعي فيس‌بوك در ارتباط است. در اين مطالعه، حدود پنج هزار دادخواست طلاق بررسي و مشخص شده است كه در ۳۳ درصد اين دادخواست‌ها، فيس‌بوك يكي از دلايل درخواست طلاق است. بر پايه مطالعه‌اي از سوي مؤسسه‌اي حقوقي در انگلستان، در سال۲۰۱۱، در يك سوم پرونده‌هاي طلاق از فيس‌بوك نامي برده شده است. اين رقم در سال ۲۰۰۹ يك پنجم بوده است.
وكلاي طلاق در امريكا، بر اين باورند كه فيس‌بوك روز به روز به عامل اثرگذاري در فروپاشي ازدواج‌ها تبديل ميشود. كِي‌جِيسون و كِلي كرَف‌اسكاي، در كتاب «فيس‌بوك و ازدواجتان» به تأثير فيس‌بوك در نابودي ازدواج‌ها هشدار مي‌دهند. اين دو در وبلاگ خود مي‌نويسند: «مردم سريع‌تر از آن كه عقل سليمشان بخواهد تصميم بگيرد، تايپ مي‌كنند و دكمه ارسال را كليك مي‌كنند و بيشتر درگير احساسات آني خود هستند تا بررسي عاقلانه كاري كه انجام مي‌دهند». (Divorce-online)
از ديگر ويژگي‌هاي رسانه‌هاي جديد اينترنتي و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي، از جمله فيس‌بوك، تأثير بر افكار عمومي و بسيج كاربر براي اهدافي خاص است، به گونهاي كه به واسطه اين رسانه‌ها، نوعي فضاي عمومي شكل مي‌گيرد و بسياري افراد بي‌آنكه يكديگر را ببينند و تبادل‌نظر كنند، مانند يكديگر، فكر و در نتيجه مانند يكديگر نيز عمل مي‌كنند. بر اين اساس، با توليد پيام، شعار و انديشه، به شيوه‌اي هنري و از راه تصوير، گرافيك، صدا و موسيقي، تصورات بسيج مي‌شوند. ارتباطات اينترنتي و به ويژه وب دو اين امكان را به وجود آورده‌اند كه ناگهان افكار عموميِ پراكنده، در قالب تلاشي جمعي انسجام يابد و خود را در فضاي مجازي پنهان سازد تا در فرصتي ديگر، به همان سادگي ارتباط، هماهنگي و سازمان‌دهي خود را به نمايش گذارد.
اگر بسيج افكار عمومي براي تقويت ارزش‌هاي اخلاقي به كار گرفته شود، بسيار سودمند است، اما همين ويژگي مي‌تواند در جهت منافع و اهداف شوم افراد معاند و ضد دين قرار گيرد، چنان‌كه مواردي نيز با سمت و سوي ضد ديني روي داده است.
با توجه به اينكه آسيب‌هاي فرهنگي و اعتقادي، بسيار نامحسوس و خزنده و پيچيده است؛ روش مواجهه و نوع مقابله با آنها نيز بسيار دشوار است و ارائه راهكارهاي مناسب براي رويارويي با اين آسيب‌ها، جدي و ضروري است.
البته روشن است كه در رويارويي با آثار سوء فرهنگي پديده‌اي همچون شبكه‌هاي اجتماعي، به راهكارهاي اساسي و بنيادين و هم‌انديشي و هماهنگي دستگاه‌هاي نظارتي و فرهنگي نياز است، اما در اين نوشتار با توجه به نقش مهم و بي‌بديل رسانه ملي در مقابله با پديده‌هاي فرهنگي در حد توان، به برخي راهكارها به صورت كلي و خاص درباره رسانه ملي اشاره ميشود:
اگر هدف معاندان و دشمنان اسلام و نظام اسلامي ايران، تغيير باورها و ارزش‌هاي اسلامي است، بهترين راه مبارزه با آن ترويج و تقويت اسلامي و الهي است. اگر هدف آنان تغيير ارزش‌هاي اسلامي و ترويج ارزش‌هاي غربي به جاي آن است، براي مقابله با آن چاره‌اي جز ترويج و تقويت ارزش‌هاي اسلامي در همه سطوح و ساحت‌هاي زندگي مردم نيست. به همين دليل، بايد نظام جامع اخلاقي و رفتاري انسان مسلمان، تدوين و عملياتي شود. اخلاق اجتماعي، اخلاق سياسي، اخلاق جنسي، اخلاق خانواده، اخلاق معاشرت و امثال آن بر اساس مباني اسلامي و به شيوه‌اي كاربردي براي سطوح مختلف تدوين شود و محور فعاليت‌هاي تربيتي و تعليمي قرار گيرد. (غلامي و ابهري، 1390: 118)
رشد و تعالي ديني همگان، به ويژه جوانان، بر اصول حكمت، عفت، بصيرت و عدالت و متكي است. بدون آگاهي، راه حقيقي كمال را نمي‌توان يافت. امام صادق عليه السلام مي‌فرمايند: «كسي كه كاري را بدون بصيرت و شناخت انجام دهد، همانند كسي است كه بي‌راهه مي‌رود و سرعت حركت او را از مقصد دور مي‌كند». (كليني، 1405: ج1: 43)
جوان نيازمند است خود را بشناسد، با عوامل و موانع رشد و تكامل خود آشنا باشد. كمك به جوانان در شناخت منزلت، شخصيت، كرامت، خواسته‌ها، عوامل تكامل و سقوط آنان و... از اهميت و جايگاه مهمي برخوردار است. براي دست‌يابي به اين هدف به نظر مي‌رسد آموزه‌ها و نهادهاي ديني بايد در ارتباط با جوانان، به روز باشند و به ميزان قابل قبولي جاذبه كافي داشته باشند. بديهي است، هر ارتباطي نيازمند وسايل ارتباطي است. اهداف، امكانات و زمينه‌هاي فرهنگي هر جامعه در به‌كارگيري وسيله ارتباطي، اثرگذار است. مهم‌ترين چالش پيش‌روي نهادهاي ديني و متوليان امور تربيتي و فرهنگي در كشور اين است كه چگونه و با چه ابزاري بايد كارآيي و كارآمدي ارتباطي ميان نسل جديد و آموزه‌هاي ديني و ارزشي را افزايش دهند و جوانان را بيش از پيش به دين و اخلاق علاقه‌مند سازند.
جوانان اين دوره هاي سني با بحران هاي روحي زيادي روبه‌رو هستند. بنابراين، آگاهي دادن به جوانان و آشنا كردن آنان با آفات و چالش هاي پيش‌رو و نشان دادن عاقبت و سرانجام افتادن در ورطه هاي غيراخلاقي و جبران‌ناپذير بودن آسيب‌هاي دامن‌گير، به ويژه اگر به گونه اي جذاب و هنرمندانه باشد، نقش تعيين‌كننده و بازدارنده‌اي خواهد داشت.
يكي از راه‌هاي بسترسازي و فرهنگ‌سازي، رويارويي با شبكه‌هاي اجتماعي خارجي و توسعه شبكه‌هاي اجتماعي داخلي و گسترش ارزش‌هاي ديني از اين راه است. بي‌گمان اين مسئله نيازمند برنامه‌ريزي‌هاي اساسي و اختصاص بودجه كافي است. شبكه‌هاي اجتماعي داخلي، به دليل اشتراكات اجتماعي و فرهنگي جامعه موثق‌تر خواهند بود و اين نقاط اشتراك، كاربران را به هم نزديك مي‌كند. شبكه‌هاي اجتماعي داخلي مي‌توانند از فرصت‌هاي اشتراك فرهنگي استفاده كنند. روشن است، اين مسئله از پيوندهاي دروني جامعه ما را در برابر تهاجم‌هاي فرهنگي، محافظت مي‌كند.
شكي نيست با گسترش فن‌آوري و افزايش و جديد شدن ابزار ارتباطي؛ بايد از اين ابزارها در تبليغ و گسترش معارف ديني بهره گرفت. در اسلام، افق گسترده‌اي براي تبليغ دين در نظر گرفته شده است و نبايد آن را به زمان، مكان و ابزار تبليغي محدود كرد. امروزه مي‌توان در رويارويي با هجمه‌هاي عوامل ضد دين از اين شبكه‌ها، به بهترين نحو در جهت رساندن پيام‌هاي دين اسلام، نماياندن چهره اسلام حقيقي و نيز پاسخ‌گويي به شبهات مطرح در اين شبكه‌ها در حوزه اعتقادي بهره‌مند شد. رهبر معظم انقلاب در اين باره مي‌فرمايند: «امروز دشمن جبهه وسيعي را با استفاده از ابزارهاي مؤثر خطرناك و كارآمد و نيز با بهره گرفتن از علم و تكنولوژي تشكيل داده است تا جمهوري اسلامي را با هدف يك يورش همه جانبه فرهنگي قرار دهد. مقابله با اين تهاجم بسيار خطرناك و ويرانگر، نيازمند هوشياري و استفاده از ابزار و روش‌هاي مشابه دشمن و يا شيوه‌هاي جاي‌گزين است». (بيانات رهبر معظم انقلاب مورخ، 19/9/1371)
البته روشن است كه اين امر نيازمند ايجاد فضايي مناسب و تربيت مبلغاني آشنا با امتيازها و محدوديت‌هاي شبكه‌هاي مجازي و به طور كلي، فراهم آوردن بستر مناسب براي تبليغ دين و مقابله با اقدامات ضد ديني در اين شبكه‌هاست.
شايد اين امر را بتوان مهم‌ترين فرصت در فضاي مجازي براي مقابله با آثار سوء اعتقادي و كنش‌هاي ضد ديني در شبكه‌هاي اجتماعي مجازي دانست. ايجاد پايگاه مناسب اينترنتي براي رويارويي با مطالب و عملكردهاي ضد ديني، جدا از برخورداري از مختصات پايگاهي جذاب، مانند گرافيك مناسب و طراحي زيبا، محتواي غني در عين سادگي و روزآمدي مطالب يا ارتباط مداوم با كاربران از طريق ايميل، پيامك، مي‌تواند در اين زمينه موفقيت چشم‌گيري داشته باشد. همچنين ايجاد محيط‌هاي گفت‌وگو با محوريت طرح پرسش‌ها و شبهات اعتقادي و پاسخ‌گويي به آن در قالب چت‌روم‌ها، با نظارت افراد متخصص، سودمند است. در اين محيط‌ها براي كارشناسان و متخصصان حوزه ديني فرصتي فراهم مي‌آيد تا به صورت آنلاين پاسخ‌گوي شبهات و پرسش‌ها باشند.
بسترسازي براي گسترش و تشويق كاربران براي حضور مثبت در جهت تقويت فرهنگ بومي، مذهبي در شبكه‌هاي اجتماعي، از اقدامات مهم ايجابي است. هم‌اكنون بسياري از كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي فعالند و خودشان را ملزم مي‌دانند تا در توسعه فرهنگ ايراني ـ اسلامي، گام بردارند. شناسايي و حمايت از اين كاربران و افزايش انگيزه‌هايشان سبب ميشود تا احساس مسئوليت كنند و بتوانند با كاربران جهاني، تعامل فرهنگي و اجتماعي بيشتري داشته باشند و در اين ارتباطات فرهنگ بومي، مذهبي را گسترش دهند.
در پديده‌هاي فرهنگي نوظهور، شناسايي كامل و همه‌جانبه آن، ضروري است و بايد مسئولان حوزه‌هاي مرتبط به فرهنگ به آن توجه كنند. بيشتر مديران سايت‌ها و گردانندگان فضاي مجازي از كشورهاي غربي‌اند و به تبع آن در اين فضا سياست‌گذاري صورت مي‌گيرد. به همين دليل، در بسياري از موارد، اين سياست‌ها با مباني ديني و اهداف كشورمان هم‌خواني ندارد و در برخي مواقع، حتي در تقابل و تضاد است. حضور بدون انديشه و آگاهي، ناخواسته و غيرمستقيم، بر كاربران اثر منفي خواهد گذاشت. چنان‌كه گفته شد، غالب محتوا و اطلاعات ارائه شده در فضاي مجازي، در جهت ساختارشكني هنجارها، ارزش‌ها و فرهنگ‌هاي مذهبي جامعه اسلامي است. ازاين‌رو، كاربران كه عمدتاً نوجوان و جوان هستند، در صورتي كه بدون يافتن آگاهي‌هاي لازم وارد اين شبكه‌ها شوند، در درازمدت گرفتار نوعي از رفتارهاي ناهنجار و ناشايست مي‌شوند كه با رواج اين ناهنجاري‌ها در جامعه، زمينه انحراف از ارزش‌ها، بروز و ظهور مي‌كند. بنابراين، بهره‌گيري از اين كاركرد آموزش و اطلاع‌رساني رسانه ملي در زمينه آموزش كاربران، به ويژه كاربران جوان، بسيار اثرگذار خواهد بود. بايد توجه داشت كه نمي‌توان جلوي گسترش و رشد فن‌آوري‌هاي جديد را گرفت، بلكه بايد بهره‌مندي درست از فن‌آوري (شبكه‌هاي اجتماعي و نرم‌افزارهايي مانند ويچت و تانگو و مانند آن) را آموزش داد. همچنين آموزش خانواده‌ها درباره نظارت فرزندان براي بهره‌مندي از فضاي مجازي، نيز بايد در برنامه‌ريزي رسانه ملي قرار گيرد. رسانه ملي مي‌تواند با ارائه اطلاعات و آموزش‌هاي درست شيوه استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي يا فن‌آوري و نرم‌افزارهاي جديد را در اختيار عموم قرار دهد. همان‌طور كه اشاره شد، شبكه‌هاي اجتماعي تسهيلات بسيار گسترده‌اي را در اختيار كاربران قرار مي‌دهند. منتهي نوع استفاده و محتواي مورد استفاده اين شبكه‌ها به گونهاي است كه طبيعتاً نحوه بهره‌مندي از آن به خود كاربرها مربوط ميشود. ازاين‌رو، نبايد اين آموزش‌ها به صورت مقطعي و صرفاً به دنبال مطرح شدن موضوعي در جامعه باشد. به عبارت ديگر، هميشه رسانه ملي نبايد تابعي از سطح متوسط جامعه و مشكلات و معضلات آن باشد، بلكه بايد افقي وسيع‌تر را مورد نظر قرار دهد و پيش‌رو داشته باشد. رسانه ملي، رسانه‌اي فرهنگ‌ساز است و بايد پديده‌هاي نوظهور فرهنگي را شناسايي كند و به تصحيح باورها و گرايش‌هاي نادرست بپردازد.
هم‌اكنون در برخي برنامه‌هاي كارشناسي يا گفت‌وگومحور رسانه ملي به برخي آسيب‌هاي اين شبكه‌ها در حوزه اجتماع و فرهنگ اشاره ميشود. بايد در كنار اين‌گونه برنامه‌ها، در بحث‌هاي كارشناسي، فرآيند هجمه به باورهاي ديني و شگردهاي استفاده شده آنان نيز بررسي شود. عوامل ضد دين و فرقه‌هاي منحرف براي القاي افكار انحرافي و تبليغات ضد ديني خود از ابزارهاي گسترده رسانه‌اي، عمليات رواني، ترفندهاي هنري و شايعه‌سازي استفاده مي‌كنند. به همين دليل، بايد اين ترفندها در بحث‌هاي كارشناسي به وسيله كارشناسان متخصص تبيين شود تا پيچيدگي‌هاي آن، شناسايي و از فريب مخاطبان ناآگاه، جلوگيري شود.
در كنار آموزش‌ها و اطلاع‌رساني‌هاي لازم درباره چگونگي كاربري درست از شبكه‌هاي اجتماعي اطلاع‌رساني درباره شبكه‌هاي اجتماعي داخلي و فرهنگ‌سازي در استفاده از آنها نيز مفيد خواهد بود. امروزه شبكه‌هاي متنوع داخلي در حال فعاليتند كه از جمله آن مي‌توان به فيس‌نما، كلوب، هم‌ميهن، ماي ناسا و افسران جنگ نرم اشاره كرد. همچنين دوره (Doreh)، شبكه اجتماعي دانشگاهيان ايران و يو۲۴ (u24)، شبكه اجتماعي متخصصان ايران، از جمله شبكه‌هاي تخصصي در ايران است.
يكي از سياست‌هاي رسانه ملي در رويارويي با برنامه‌هاي ماهواره‌اي، توسعه كمّي شبكه‌هاي تلويزيوني است كه به طور جدي دنبال ميشود. اين مسئله براي پاسخ‌گويي به تنوع مخاطبان و اصل تكثر رسانه‌اي است، اما نبايد اين مسئله سبب غفلت از رسالت تعليم و تربيت رسانه ملي و تحقق آرمان‌هاي اسلامي و گسترش معارف ديني باشد. بنابراين، در كنار افزايش شبكه‌هاي سرگرم‌كننده، توجه به ايجاد و گسترش شبكه‌هاي معارفي و توليد آثار فاخر ديني براي تبيين و ترويج باورهاي ديني، ضروري است.
شبكه‌هاي اجتماعي بر جنبه‌هاي مختلف زندگي فردي و اجتماعي افراد اثرگذارند و در حال گسترش هستند و در آينده، به مراتب نقش بيشتر و مهم‌تري را در زندگي ايفا خواهند كرد. شبكه‌هاي اجتماعي، امكان بيان ايده‌ها و نظر‌ها، به صورت آزادانه، همراه با تعامل با افكار، سليقه‌ها و نظرهاي ديگران را فراهم آورده و مرز و خط‌كشي بين مخاطب و رسانه را از بين برده‌اند، اما بايد توجه كرد كه غرب با راه‌اندازي شبكه‌هاي اجتماعي در پيشبرد اهداف ضد ديني خود نيز بهره برده است. بسيج افكار عمومي براي رذايل اخلاقي، هتك حرمت مقدسات دين، اشاعه فساد و بي‌بندوباري و ازهمپاشيدگي خانواده‌ها، جزو آسيب‌هاي مهم شبكه‌هاي اجتماعي است. بنابراين، نقش آگاهي‌بخشي به كاربران و جوانان، بسيار راهگشاست. اين نوشتار با تأييد اجراي درست سياست‌هاي امنيتي، در كنترل و مبارزه با آسيب‌هاي احتمالي شبكه‌هاي اجتماعي، معتقد است كه نبايد فقط به راهكارهاي سلبي بسنده كرد و در كنار ايجاد محدوديت، بايد نقش فرهنگي و مراكز ديني، مانند حوزه‌هاي علميه و روحانيت و گروه‌هاي مرجع و اثرگذار و اهتمام ويژه مسئولان و خانواده‌ها را اثرگذار دانست. در اين ميان، نقش صداوسيما جايگاه ويژه‌اي دارد. اين رسانه مي‌تواند با بهره‌مندي از زبان هنر و فن‌آوري مدرن، در صف نخست اين مبارزه نقش‌آفريني كند و با توليد آثار فاخر و به‌كارگيري مجموعه توان‌مند نيروهاي ارزشي براي آگاهي‌بخشي به جوانان و آگاهي و آموزش دادن به جوانان در چگونگي مواجهه با شبكه‌هاي اجتماعي، آشنا كردن كاربران جوان با ترفندهاي عوامل بيگانه در فرآيند دين‌زدايي، اطلاع‌رساني مستمر و فرهنگ‌سازي در زمينه استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي داخلي از فرو افتادن در دام دشمنان در ورطه گمراهي، جلوگيري و سلامت و نشاط ديني و ملي آنان را حراست كند.
ابن منظور، جمال‌الدين محمد بن مكرم. 1956م. لسان العرب. بيروت: دارصادر. الطبعه الاولي.
افراسيابي، محمدصادق، 1392. مطالعات شبكه‌هاي اجتماعي و سبك زندگي جوانان. تهران: سيماي شرق.
تميمي آمدي، عبد الواحد بن محمد. 1366. غرر الحكم و درر الكلم. قم: دارالكتاب الإسلامي.
جوادي آملي، عبدالله. 1372. شريعت در آينه معرفت. قم: موسسه فرهنگي رجاء.
حر عاملي، محمد بن حسن. 1409ق. وسايل الشيعه. قم: مؤسسه آل‌البيت عليهم السلام .
حسيني دشتي، مصطفي. 1369. معارف و معاريف. قم: اسماعيليان.
حلي، ابومنصور حسن بن يوسف. 1368. باب حادي عشر. شارح فاضل مقداد سيوري حلي. ترجمه: عبدالرحيم عقيقي بخشايشي. قم: دفتر نويد اسلام.
خويي، ابوالقاسم. 1410ق. معجم رجال الحديث. قم: مركز نشر آثار الشيعه.
راغب اصفهاني، حسين بن محمد. 1412ق. المفردات في غريب القرآن. بيروت: دارالعلم. الدار الشامية.
شريف جرجاني, علي بن محمد. 1306ق. التعريفات. بيروت: دارالسرور.
غلامي، محسن و مجيد ابهري. 1390. جنگ نرم، تهديد نرم و شيوه‌هاي مقابله با آن. شركت فرآزما پردازش.
فاكر ميبدي، محمد. 1386. بازپژوهي آيات فقهي قرآن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
فيض كاشاني، ملامحسن. 1417 ق. المحجة البيضاء. دفتر انتشارات اسلامي.
كليني، محمدبن يعقوب. 1405ق. اصول‌كافي. تصحيح: علي‌اكبر غفاري. بيروت: دار الاضواء.
مجلسي، محمدباقر. 1403 ق. بحارالانوار. بيروت: مؤسسةالوفاء.
محدث قمي، شيخ عباس. بي‌تا. سفينه البحار. قم: اسوه.
محمدي ري‌شهري، محمد. 1380. منتخب ميزان الحكمه. قم: دارالحديث.
ـــــــــــــ . 1386 . ميزان الحكمه. قم: دارالحديث.
مصطفوي، حسن. 1368. التحقيق في كلمات القرآن الكريم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
مكارم شيرازي، ناصر. 1374. تفسير نمونه. تهران: دارالكتب الاسلاميه.
باغستاني، روح الله. «واكاوي شبكه‌هاي اجتماعي». فصلنامه ره‌آورد. ش13. زمستان 84.
زرين‌صفت، محمد. «آمار جالب از كاربران رسانه‌هاي مختلف اجتماعي». 1392.
فرانكل، ويكتور. 1392. «انسان در جست‌وجوي معنا». ترجمه: حميدرضا مظاهري سيف. نشريه پگاه. ش 218.
1. Bainbridge, w.s. (1989) The Religious Ecology of Deviance, American Sociological Review.
www.Facebook.com
www.Shia-news.com
www.Iranage.com
Divorce-online
aliaa magda elmahdy
arabelsdiary.blogspot.com
