نوشتار حاضر درصدد است پس از طرح مسئله، اهميت و ضرورت تحقيق، راهبردها، بايسته‌ها و شيوه‌هاي تربيت اخلاقي در اسلام را تبيين كرده؛ نيم نگاهي به آسيب‌هاي برنامههاي اخلاقي كند و راهبردها، سياست‌ها و بايسته‌هاي توليد برنامههاي اخلاقي گفت‌وگومحور را پيشِ رو نهد. نتايج اين پژوهش علاوه بر استفاده در سياست‌گذاري هاي كلان رسانه ملي، پشتوانه نظري برنامه سازان در توليد برنامههاي اخلاقي گفت‌وگومحور است؛ يعني قاعده و اساس تصميم‌گيري برنامه‌ساز و چگونگي روشمندسازي كارهاي او را براي توليد برنامههاي اخلاقي گفت‌وگومحور مشخص مي‌كند تا توليد برنامه اخلاقي، تنها به سليقه و پسند شخصي برنامه‌ساز واگذار نشود.
يكي از نهادهاي فرهنگي كه امروزه مي تواند نقش بسزايي در تبليغ معماري خانه مطلوب اسلامي داشته باشد، رسانه ملي است. قدرت نفوذ رسانه ملي بر مخاطبان خود به حدي است كه نمي توان نقش آن را در شكل گيري فرهنگ مخاطبان و تربيت و هدايت آن ها انكار كرد. ازاين‌رو بازنمايي خانه در آثار توليدي رسانه ملي از مسائل مهمي است كه بايستي در راستاي معرفي ويژگي‌هاي عناصر داخلي خانه مطلوب به آن پرداخته شود؛ بر اين اساس تلاش شده است تا با درنظرگرفتن محدوديت‌هاي فضاي زندگي امروزي و به‌ويژه كوچك‌بودن فضاي آپارتمان‌‌نشيني و با توجه به اقتضائات فني و هنري آثار نمايشي در رسانه ملي، بايسته‌هاي بازنمايي خانه را از متون ديني استخراج و آن را بررسي كنيم. پژوهش پيش رو به منظور آگاهي‌بخشي نسبت به ويژگي هاي معماري داخلي خانه مطلوب اسلامي، با روش تحليل مضمون و نشانه شناسي انجام يافته كه اميد است نتايج آن در روند توليدات رسانه ملي به‌ويژه تلويزيون مشاهده شود. در پايان از پژوهشگر ارجمند، سركار خانم عالمه جمالزاده و كارشناسان محترمي كه ايشان را در انجام اين پژوهش ياري رساندند كمال تشكر و قدرداني را داريم؛ همچنين از زحمات خالصانه سركار خانم دكتر فريده پيشوايي در همكاري و همفكري با پژوهشگر محترم تقدير مي‌كنيم. ادارهكل پژوهش‌هاي اسلامي رسانه
هدف ملت ايران و هدف انقلاب اسلامي، ايجاد يك تمدن نوين اسلامي است؛ اين تمدن نوين دو بخش دارد: بخشي، بخش ابزاري است؛ بخش ديگر، متني و اصلي و اساسي است. بخش حقيقي، آن چيزهايي است كه متن زندگي ما را تشكيل ميدهد؛ كه همان سبك زندگي است... مثل مسئله خانواده، سبك ازدواج، رفتار ما در رسانه‌اي كه در اختيار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند و... (بيانات مقام معظم رهبري در ديدار با مردم خراسان شمالي، 1391) خانواده، يكي از نهادهاي مهم جامعه بشري و اولين زيربنايي‌ترين نهاد اجتماع به‌شمار مي‌رود. تأثير خانواده بر رشد، تعادل و شكوفايي افراد و جامعه به حدي است كه هيچ صاحب‌نظري نمي‌تواند آن را انكار كند. اسلام، خانواده را سنگ بناي مهم حيات اجتماعي مي‌داند و وحدت جامعه را متاثّر از وحدت زوجين و وحدت اعضا خانواده به حساب مي‌آورد و علائق انساني موجود در خانواده را قابل گسترش و نشر در جامعه قلمداد مي‌كند. «جامعه اسلامي، بدون بهره‌مندي كشور از نهاد خانواده سالم، سرزنده و بانشاط، اصلاً امكان پيشرفت ندارد. بالخصوص در زمينه‌هاي فرهنگي و غير فرهنگي، بدون خانواده‌هاي خوب، امكان پيشرفت وجود نخواهد داشت، اساس خانواده با امواج خيلي تند و بي‌رحمانه تبليغات غربي دچار تزلزل و تهديد است؛ بنابراين كار حمايت و حراست از بقاي خانواده و حراست از خانواده، كار بسيار مهمي است و اين قضيه، قضيه خيلي عميقي است.» (بيانات مقام معظم رهبري در سومين نشست انديشه‌هاي راهبردي1390) در نگاه اسلام، هر گونه نظم و سازندگي بايد از خانواده به‌عنوان كانون اخلاقي جامعه آغاز شود؛ يعني نوع تربيت و ارتباطات موجود در خانواده موجد وحدت و منش اجتماعي است؛ همچنين در اسلام، خانواده كانون سرنوشت‌ساز در جنبه انحراف و عصيان به‌شمار مي‌رود و وظيفه‌اي كه خانواده در قبال تربيت فرد دارد و نقش مهمي كه در اين زمينه ايفا مي‌كند در واقع به وظيفه او در قبال تربيت جامعه پيوند مي‌خورد. با توجه به اهميت خانواده در تمدن اسلامي و نقش بي‌بديل اين نهاد مقدس در انتقال فرهنگ و عقايد به نسل‌ها و همچنين تأثير شگرف سلامتي خانواده بر صحت روحي و رواني جامعه، ارائه الگوي ِ مطلوب خانواده تراز انقلاب اسلامي براي اصحاب رسانه در منظومه فكري رهبر فرزانه انقلاب با تاكيد بر تحكيم و تضعيف بنيان خانواده، مي‌تواند مسير روشني در راستاي رشد و تكامل جامعه اسلامي، ايراني براي برنامه‌سازان و دست‌اندركاران رسانه ملي باز كند. با توجه به ماموريت ادارهكل پژوهش‌هاي اسلامي رسانه در ترويج سبك زندگي اسلامي در رسانه ملي، اثر حاضر به منظور اعتلاي هرچه بهتر توليدات رسانه ملي و بهره‌برداري برنامه‌سازان و انديشمندان رسانه از منظومه فكري رهبر فرزانه انقلاب در حوزه خانواده تدوين شده است كه اميد است در تصميم‌سازي‌هاي آتي و توليد برنامههاي حوزه خانواده موثر واقع شود. در اينجا لازم است از زحمات پژوهشگر محترم اثر آقاي دكتر مجيد مبيني مقدس تشكر به عمل آيد. ادارهكل پژوهش‌هاي اسلامي رسانه
نقش مؤثر تربيتي زنان در خانواده و جامعه بر هيچ كس پوشيده نيست. به تعبير بنيانگذار انقلاب اسلامي از دامن زن، مرد به معراج مي‌رود و صلاح و فساد يك جامعه، از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه مي‌گيرد. تاريخ اسلام گواهي ميدهد كه همواره زنان با ايمان، شجاع و ضد ظلم بسياري بودهاند كه علاوه بر ايفاي نقش همسري و مادري، زندگي آنها سراسر ايثار و شهادت و از خودگذشتگي در راه خداي سبحان بوده است. از آنجا كه انسانها همواره تحت تأثير حس كمالجويي كه در فطرت و سرشت آنها نهفته است، مايل به پيروي از افرادي هستند كه درجههاي بيشتري از كمال را پشت سر نهاده و وجود خويش را به فضايل و صفات پسنديده بيشتري آراسته باشند، بيان سرگذشت زنان نمونه در راستاي تحقق هرچه بيشتر آرمانهاي اسلام در تحقق سبك زندگي ديني و معنوي مؤثر خواهد بود. به همين جهت است كه در قرآن كريم الگوهاي تربيتي از زنان در قالب داستان بيان و معرفي گرديده است. از سوي ديگر توجه به اين نكته ضروري است كه امروزه رسانهها نقش مهمي در ارائه الگو به مخاطبان خود دارند و در قالبهاي مختلف عكس و فيلم و سريال و كليپ و ..... به طور مستقيم و غيرمستقيم الگوهاي فراواني را در اختيار مخاطبان خود قرار ميدهند. در اين ميان از رسانه انتظار مي‌رود كه به مسائل تربيتي و ديني بپردازد و از راه الگوسازي درست، به مفاهيم ديني، تعميق بخشد. به جهت پشتيباني پژوهشي از رسانه ملي اين مجموعه سعي دارد داستانهايي از زنان نمونه ارائه دهد تا زمينه توليد برنامههاي مناسب جهت اشاعه الگوهاي رفتاري زن مسلمان در فرهنگ اسلامي براي جامعه امروز ايراني هر چه بيشتر تحقق يابد.
امروزه رسانهها بيش از هر چيز بر افكار عمومي اثر مي‌گذارند و نگرش‌ها را تغيير ميدهند. با استفاده از رسانه‌هاي جمعي مي‌توان نگرش‌هاي غلط را در جامعه از ميان برد و باورهاي جديد را به جامعه القا كرد. در واقع رسانهها، ابزار اصلي انتقال اطلاعات در جوامع هستند كه هر روز مي‌توانند با خلق تفكري جديد به روند توسعه جامعه كمك كنند. در اين ميان، رسانه بر تقويت اصول اخلاقي و گرايش به آن توجه فراواني دارد. رسانه ملي (صدا و سيما) كه رسانه‌اي جمعي است از اين امتياز در شكل‌دهي و اثرگذاري بر فرهنگ جامعه برخوردار است، امّا به دليل پيچيدگي‌هاي خاص فرآيندهاي ارتباط جمعي و مديريت پيام، دقت و تفكر عميق و شايسته لازمه تحقق چنين امري است. با توجه به اينكه رسالت رسانه در جامعه ما در چارچوب احكام ديني و اسلام بنا شده است، بنابراين ضروري است رسانه در اصلاح رفتاري اجتماعي، انساني با رويكردهاي ديني، به حفظ و تثبيت ارزش‌ها توجه كند. در اين اثر، به شيوه‌هاي انتقال ارزش‌هاي اخلاقي، رسانه ملي توجه شده است. در فصل اول، كليات پژوهش ارائه شده و در فصل دوم، مباحث نظري مربوط به تربيت اخلاقي و رسانه بررسي شده و از ميان ديدگاه‌هاي گوناگون درباره اثرگذاري، نظريه كاشت و شكل‌دهي مبناي نظري بحث برگزيده شده است. فصل سوم، با در نظر گرفتن كاركردهاي مختلف رسانه، براي مديران و برنامه‌سازان برنامههاي صدا و سيما تدوين گرديده است.
رسانه ملي در كشور ما در جايگاه نهادي مؤثر در كنار ديگر نهادهاي فرهنگ‌ساز، مانند آموزش و پرورش و وزارت ارشاد وظيفه تربيت و پرورش اسلامي مخاطبان را به عهده دارد. كاركردهاي رسانهها در فرهنگ‌سازي، به ويژه توانايي بالاي رسانه ملي، نشان ميدهد اين رسانه از كاراترين ابزارهايي است كه نظام جمهوري اسلامي براي گسترش اخلاق اسلامي در اختيار دارد. با توجه به اهميت صداقت در تعاملات اجتماعي و كاركردها و اثر رسانهها، اين مسئله مطرح است كه نقش رسانه ملي در ترويج صداقت چيست؟ به بيان ديگر، بايد چه عوامل و زمينه‌هايي در رسانه ملي فراهم شود تا صداقت ميان مخاطبان گسترش يابد و نهادينه شود؟ در راستاي اين پرسش‌ها، پژوهش حاضر مي‌كوشد نقش رسانه ملي را در گسترش و نهادينه كردن صداقت و تقبيح و زدودن دروغگويي از آن روشن كند و راهكار ارائه دهد.
حجاب يكي از ضروريات مهم دين مبين اسلام است كه در آيات متعدد قرآن به صراحت آمده است. اين مسئله در دنياي امروز نيز به عنوان سمبل اسلام شناخته مي‌شود و به يكي از نقاط مورد تهاجم دشمنان اسلام تبديل شده است. بنابراين، مسئله حجاب از سويي فراتر از فروع معمولي دين است و از سوي ديگر نيز مسائل اجتماعي ـ اخلاقي پيوند تنگاتنگي با مسئله حجاب پيدا كرده است و حجاب براي پيش‌گيري از فساد، بي‌بندوباري و بروز آسيب‌هاي اجتماعي و انحرافات است. حجاب و عفاف امري فرهنگي است و بايد با شيوه‌هاي فرهنگي، پيام لازم براي حاكميت مفهوم اين ارزش الهي در روح و فكر و عمل جوانان اجرا شود. همچنين براي افزايش آگاهي جوانان، بايد ديدگاه اسلام به طور جامع و زيبا در زمينه ضرورت، فلسفه و فوايد عفاف و تأثير آن در زندگي فردي و اجتماعي بيان شود تا زمينه پذيرش فطري و درك حقيقت عقلاني و منطقي حجاب براي جوانان فراهم گردد. ازاين‌رو، اين مسئوليت بزرگ بر عهده رسانه‌هاي جمعي به ويژه صدا و سيما قرار مي‌گيرد. فراگير شدن پيام‌هاي كوتاه و استفاده روز افزون از اين قالب، بستر مناسبي را براي تبليغ مسائل فرهنگي و ايجاد ارتباط مستقيم با مخاطبان بدون محدوديت‌هاي زماني و مكاني فراهم آورده است. اين پيام‌ها با تسهيل ارتباط پركاربردترين وسيله انتقال، معنا شده است تا رسانه بتواند با تواتر در ارسال پيام تا آنجا كه ملال و خستگي به بار نياورد به توانايي پردازش اطلاعات مربوط به موضوع كمك كند و زمينه‌هاي دقت موشكافانه نسبت به استدلال‌هاي پيام را فراهم نمايد؛ چرا كه تكرار پيام، قرار گرفتن در معرض آن را افزايش ميدهد و پخش گاه و بي‌گاه آن مي‌تواند به متقاعد‌سازي كمك كند. مجموعه پيام‌هاي كوتاه و زيرنويس‌هاي تلويزيوني ويژه حجاب و عفاف كه به قلم آقاي عليرضا رنجبر و خانم سقلاطوني تأليف شده است تلاشي است در جهت معرفي مضامين بلند ديني و اخلاقي. همچنين ديدگاه‌هاي كارشناسي در تبيين و معرفي چيستي، چرايي، اهداف و فوايد حجاب براي جوانان در قالب پيام‌هاي كوتاه ارائه شده است كه اميد است برنامه‌سازان رسانه از آن بهره ببرند.
يكي از جلوه هاي باشكوه حركت كاروان امام حسين عليه السلام ، حضور كودكان همراه امام حسين عليه‌السلام و خاندان مكرم ايشان است. اين حضور شورانگيز به شكوه حركت امام حسين عليه‌السلام رنگ و بوي خاصي بخشيد. در حماسه كربلا هر يك از رادمردان و شيرزنان عاشورا به سهم خود بر اعتلا و سربلندي اين حماسه افزودند اما كربلا از حماسه كودكاني كه در اين سفر جاودانه، هم پاي ايثارگران و جانبازان عاشورا چكامه حضور سرودند خاطره اي فراموش ناشدني بر سينه دارد. موفقيت در انجام مسؤوليتهاي خطيري كه بر عهده يكايك ياران امام حسين (عليه‌السلام) در كربلا نهاده شده بود، جز از طريق آراسته بودن به فضيلتهاي والاي انساني و الهي امكانپذير نميباشد. بدون شك وجود مجموعه اي از صفات و ويژگي‌هاي برجسته انساني در جوانان و نوجوانان كربلا بود كه آنان را به عنوان دلاورمردان تاريخ و اسوه همه ايثارگران بعد از خود در طول تاريخ زنده نگهداشته و جاودانه كرده است. از سويي برخي از كودكان اگر چه نجنگيدند اما حضور و شهادتشان نقش مهمي در عظمت ابعاد قيام و نيز شتاب بخشيدن در فروپاشي بنيان ظلم و استبداد در جامعه گرديد. آري عاشورا تابناكي خود را مديون درخشش خورشيد كربلا و ستارگاني است كه گرد آن منظومه نورافشاني نموده اند. و اما...الگوپذيري و سرمشق گرفتن از رفتار ديگران از ويژگي هايي است كه به حكم آفرينش در وجود انسان به وديعه نهاده شده است. اين ويژگي در گروه سني كودك و به ويژه نوجوان نمود بيشتري دارد. به همين دليل، در اين پژوهش ، برخي از ويژگي هاي كودكان و نوجوانان حاضر در كربلا را كه قابليت الگودهي به كودكان و نوجوانان امروزي را دارند، بيان شده است . اين اثر تلاشي است اگر چه اندك؛ جهت معرفي زيبايي‌هاي كه كودكان و نوجوانان عاشورا بر حماسه كربلا افزودند و تاثير نقش آفريني آنان در كودكان و نوجوان كشورمان.اميد است مورد توجه برنامه سازان رسانه ملي قرار گيرد.
آفريدگار جهان، آفريده خود را بر اساس عقل و فطرت آفريده و سراپاي وجود او را با محبت سرشته و شريفترين مظهر خود را نماينده خويش در روي زمين قرار داده است. دو يادگار پيامبر صلي الله عليه و آله ؛ يعني قرآن و سنت، آموزههاي شيريني را دربردارند كه دريچه رستگاري را به روي همگان ميگشايند و آنان را به كمال مطلوب ميرسانند. در سراسر متون ارزشمند ديني، براي تربيت اين آفريده، برنامههايي ارائه شده است تا بدان جا كه پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله غايت بعثت خود را به كمال رساندن انسان معرفي فرمود: «اِنَّما بُعِثتُ لِاُتَمِّمَ مَكارِمَ الاَخلاقِ» پس سپاس خدايي را سزاست كه فراخناي گيتي را چشم انداز انسان ساخت و وي را به زيور خرد آراست و هر آنچه را در زمين و آسمان است، رام او كرد تا وي به كاوش در اين حقايق بپردازد و با دو بال عقل و دين، بر فراز جهان، به جان جهان بنگرد و از بزرگ آموزگاران دين، عاليترين سطح دانش و بينش را فرا گيرد. اين مجموعه، برگ سبزي است پيش‌كش به بوستان دانش و ادب تا دانش‌پژوهان با صرفه‌جويي در زمان، به دانستنيهاي دين دست يازند و از درياي بيكران قرآن و حديث و كردار بزرگان دين، گوهرها بيابند. نگارنده محترم، حجت الاسلام والمسلمين احمد رضوانفر با قلم شيواي خود، اين مجموعه الفبايي فرهنگ اخلاقي معصومين عليهم السلام را با نظارت و ارزيابي جناب حجت الاسلام و المسلمين محمدحسين درافشان تحفه همگان ساخته است. پس از بيان مقدمهاي درباره عنوان هر يك از موضوعها و بررسي اهميت و ضرورت آن، «گلبانگ حديث»، گلچيني از احاديث كوتاه و گوياي معصومين عليهم السلام با موضوع‌بندي خاصي جهت استفاده گويندگان و مجريان صدا و سيما و براي استفاده ميان‌برنامه‌ها و زيرنويس سيما تهيه شده است. از آنجا كه مسايل اخلاقي تنها در قالب ارائه نمونههاي رفتاري بسيار زيبا تأثير بسزايي بر خواننده خواهد داشت، نمونههاي رفتاري نيز آورده شده است. افزون بر آن، شيرازه هر موضوع با اشارهاي به پيآمدها و آموزههاي مورد نظر تكميل گشته است تا خواننده به نتيجه مطلوب برسد. اكنون خرسنديم كه حروف «د ـ ذ» از مجموعه فرهنگي اخلاقي معصومين عليهم السلام را به حضور شما خوبان كه اهل انديشه و ايمان و انتخابيد، پيش‌كش مي‌كنيم. اميد است رهاورد اين اثر، گشايش افقهاي تازهاي در چشمانداز زندگي همه باشد. آري، اگر ميخواهيم زندگيمان معنادار و هدفمند و حركتمان جهتدار باشد، بايد از فرهنگ اخلاقي و تربيتي پيشوايان معصوم خويش الگو بگيريم و تنها از آنان پيروي كنيم.
يكي از دغدغه‌هاي جوانان دست‌يابي به سعادت است و پيمودن مسير سعادت در گرو ايمان است. ايمان است كه به انسان حيات و پويايي مي‌بخشد و او را از لبه تاريكي به وادي نور و بهجت رهنمون مي‌سازد. سخن گفتن از ايمان، گشودن راهي براي آناني است كه از تجربه ايمان محرومند و نيز تعالي دادن تجربه ايماني كساني است كه واجد آنند.
