چنان‌كه در مقدمه جلد نخست كتاب حاضر گفته شد، در شرايط كنوني جامعه ما كه روابط و رفتارهاي ناهنجار جنسي، روز به روز گسترش و عمق بيشتري پيدا مي‌كند، رسانه ملي چاره‌اي جز وارد شدن به حوزه مباحث سلامت جنسي و انجام دادن مسئوليت‌هاي مهم خود در اين زمينه به ويژه آگاهي‌بخشي به جوانان و نوجوانان، در زمينه آسيب‌هاي روابط و رفتارهاي ناهنجار جنسي و راه‌هاي در امان ماندن از اين آسيب‌ها ندارد. از آنجا كه ورود به اين حوزه بدون در نظر داشتن آموزه‌هاي فقهي و اخلاقي اسلام و بدون داشتن راهبردها و سياست‌هاي دقيق و مشخص مي‌تواند موجب دامن زدن به آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي بيشتري در اين زمينه شود، ضروري است كه در نخستين گام براي ورود به اين حوزه، با بهره‌گيري از ديدگاه‌هاي صاحب‌نظران و كارشناسان حوزه‌هاي گوناگون، راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در اين زمينه تدوين شود. براي تحقق هدف يادشده، در قالب طرح پژوهشي «راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي»، مجموعه گفت‌وگوهايي با صاحب‌نظران و كارشناسان متخصص و متعهد حوزه‌هاي گوناگون مرتبط با موضوع سلامت جنسي، انجام و در هر يك از اين گفت‌وگوها، يكي از وجوه موضوع سلامت جنسي و آسيب‌ها و چالش‌هاي موجود در اين حوزه، با نگاه تخصصي بررسي شد. آنچه در پي خواهد آمد، حاصل بيست گفت‌وگو با صاحب‌نظران و كارشناسان حوزه‌هاي فقه و حقوق، اخلاق جنسي، زن و خانواده، روان‌شناسي، جامعه‌شناسي، روان‌شناسي اجتماعي، مطالعات جنسي (سكسولوژي)، مطالعات راهبردي و رسانه و ارتباطات است.
«سلامت جنسي» واژه تازه‌اي است كه در سال‌هاي اخير، به حوزه موضوعات و مباحث جنسي وارد شده است و هنوز درباره معنا، مفهوم و گستره آن اتفاق نظر در ميان صاحب‌نظران وجود ندارد. «سازمان جهاني بهداشت» ، در سال 2006 م. «سلامت جنسي» را اين گونه تعريف مي‌كند: بهره‌مندي از آسايش جسمي، عاطفي، ذهني و اجتماعي در زمينه جنسي. سلامت جنسي صرفاً به معناي فقدان بيماري، ناتواني و ضعف نيست. سلامت جنسي نيازمند رويكردي مثبت و احترام‌آميز نسبت به روابط و تمايلات جنسي و همچنين امكان برخورداري از تجارب جنسي ايمن و لذت‌بخش است؛ تجاربي فارغ از اجبار، تبعيض و خشونت. براي دست‌يابي به سلامت جنسي و حفظ آن بايد حقوق جنسي تمام افراد جامعه محترم شمرده شده، و برآورده شود. در دهه اخير، «سلامت جنسي» در جهان اهميت فراواني يافته است تا آنجا كه امروزه موضوع «سلامت جنسي»، يكي از اولويت‌هاي «سلامت همگاني» به شمار مي‌آيد. در سال 2010 م. «انجمن جهاني سلامت جنسي» (WAS) با هدف پيشبرد آگاهي درباره سلامت جنسي، براي اولين بار، ۴ سپتامبر (برابر با 13 شهريور) را به عنوان «روز جهاني سلامت جنسي» در سطح جهاني معرفي كرد كه اين امر نيز نشان‌دهنده اهميت موضوع يادشده است. از سوي ديگر، با پيچيده‌تر شدن روابط و رفتارهاي جنسي در جوامع انساني، نياز به مداخلات مبتني بر دانش براي آگاه‌سازي، اصلاح نگرش و پيشگيري و درمان بيماري‌هاي مرتبط از اهميت روزافزوني برخوردار شده است. اين موضوع به ويژه پس از گسترش بيماري ايدز در جهان اهميت بيشتري يافته است. البته بايد توجه داشت كه امروزه سلامت جنسي مانند ديگر جنبه‌هاي سلامت، تنها به نبود بيماري يا اختلال عملكرد گفته نمي‌شود، بلكه هماهنگي و سازگاري جنبه‌هاي جسمي، عاطفي، عقلاني و اجتماعي امور جنسي در انسان را نيز در برمي‌گيرد. همچنين سلامت جنسي با سلامت باروري رابطه تنگاتنگي دارد و براي داشتن نسلي سالم و شايسته بايد به آن توجه كرد.
ناهم خواني رفتار كنشگران اجتماعي را با ارزش‌ها و هنجارهاي فرهنگي، «آسيب اجتماعي» گويند كه جوامع گوناگون از آن راه گريزي ندارند. از ميان سه گروه جمعيتي نوجوان، جوان و بزرگسال هر جامعه، جوانان در فرايند جامعه پذيري خود به علت نداشتن مسئوليت اجتماعي و تجربه زندگي جمعي، آسيب پذيرترين گروه جمعيتي هستند كه از ناهنجاري‌ها و كج‌روي‌هاي جامعه آسيب مي پذيرند. آسيب پذيري جوانان و سازگار نبودن رفتار آنها با ارزش‌هاي اجتماعي و فرهنگي را مي توان در نبود راهكارهاي پيشگيري از كج‌روي، ضعف نظام آموزشي، نبود تربيت درست و همچنين هماهنگ نبودن با تحولات جهاني دانست كه به آسيب‌هاي شخصيتي، خانوادگي و اجتماعي جوانان منجر مي شوند. در كشور ايران، كاهش آسيب‌هاي اجتماعي جوانان درخواستي است كه همواره خانواده ها مطرح مي‌كنند و در واقع نگراني خانواده ها، نهادهاي اجتماعي و حاكميتي است. از جمله نهادها و سازمان‌هايي كه به كنترل و كاهش آسيب‌هاي اجتماعي جوانان مي پردازد، به صدا و سيماي جمهوري اسلامي يا همان رسانه ملي است. رسانه ملي با كاركردهاي آگاه سازي، اطلاع رساني، ارشادي، تفريحي و فراغتي، در پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي جوانان و كاهش آنها در كنار ديگر نهادهاي اجتماعي و سياسي، نقش مهمي را ايفا مي كند. ازاين‌رو، در اين تحقيق مباني نظري و راهكارهاي كاربردي رسانه اي آن آمده است.
نوشته پيش رو نتيجه تحقيقي است كه به شيوه اسنادي در زمينه جايگاه و نقش رسانه ملي در ارتباطات اجتماعي دختران و پسران به كوشش محقق بزرگوار دكتر علي روشنايي انجام گرفته است. تأكيد اين تحقيق بر الگوهاي ديني و اسلامي ارتباطات اجتماعي دختران و پسران است. در واقع در شرايط فرهنگي حاكم بر جامعه ايران و جهان، رسانه ملي در زمينه ارائه الگوهاي ديني و اسلامي به اندازه‌اي كه انتظار مي‌رود، موفقيت لازم را به دست نياورده است. در زمانه موسوم به عصر اطلاعات و جامعه شبكه‌اي، ديگر همه مرزهاي سخت‌افزاري فروريخته و امكان محصور كردن يك جامعه در فضايي بسته وجود ندارد.در عين حال امكانات و بستر مربوط به جهان شبكه‌اي، اين امكان را به وجود آورده است كه انسان‌ها از حالت انفعالي و پذيرنده، به حالت فاعلي و عمل‌كننده تبديل شوند. به بيان ديگر، هر كس در حد توان و شرايط حاكم بر مناسباتش مي‌تواند سهمي هرچند اندك، در تعيين مناسبات حاكم بر زندگي خود داشته باشد. بررسي سوابق پژوهشي محقق نشان مي‌دهد كه ايشان آگاهي لازم به مباني نظري اين مباحث را تا اندازه‌اي دارد، اما مشكل اين است كه از يك سو، عزم كافي و فراگير براي عينيت بخشيدن به آن و از سوي ديگر، سازوكارهاي لازم براي تحقق آن وجود ندارد. مشكل ديگر هم نگاه برخي سياست‌گذاران است كه در اين زمينه، نگاهي ارزشي است. در واقع، اين گروه علم ارتباطات را بخشي از علوم انساني در نظر مي‌گيرند. البته در محتوا اين‌گونه است و گاه آن را مغاير با ارزش‌هاي خودي مي‌دانند. در پاسخ اين گروه بايد به اين نكته اشاره كرد كه مباني ارتباطات به عنوان يك علم، فارغ از محتواي ارتباط، همه جا كمابيش يكسان است؛ به ويژه اينكه سخت‌افزارهاي ارتباطاتي در دنيا كمابيش مشترك است. ازاين‌رو، اسلوب‌ها، تكنيك‌ها و شيوه‌هاي ارتباطي در يك جامعه ديگر نيز مي‌تواند استفاده شود. در بخشي از اين نوشته، و در حد اختصار، به اين مباني نظري اشاره شده است.
ايمان به راه، هدف، رهبري و آينده نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران، بي‌شك عظيم‌ترين سرمايه اجتماعي و اثربخش‌ترين عنصر قدرت نرم انقلاب اسلامي ايران است كه صيانت از آن و ارتقاي روزافزون آن، متناسب با تحولات خواسته و ناخواسته داخلي و خارجي، وظيفه‌اي خطير بر دوش نظام فرهنگي ـ رسانه‌اي اين جامعه قلمداد مي‌شود. اميدواري به زندگي، اميد به بهبود محيط و فضاي رشد و كار، حسن ظن به نظام سياسي و قضايي و اقتصادي، اميد به آينده بهتر و ... در كنار «اعتماد»، «رضايت» و «امنيت» از مهم‌ترين مؤلفه‌هاي توسعه و سلامت اجتماعي در مطالعات امروزين اجتماعي و در عين حال، مسئله‌اي فراگير و مبتلابه اكثر جوامع، حتي جوامع جهان اول مي‌باشد. بي‌شك طرح اين مسئله در جامعه ايران نيازمند نگاهي مستقل و وام‌گيري از مباني و چارچوب‌هايي بومي و ملي است كه از آبشخور هستي‌شناسي، انسان‌شناسي و جامعه‌شناسي اسلامي حاصل گردد. پژوهش حاضر با توجه به يكي از اولويت‌هاي اعلامي و حساس سازمان صداوسيما به عنوان اثرگذارترين دستگاه فرهنگي نظام ج.ا.ا در دهه چهارم انقلاب اسلامي، يعني ارتقاي اميد و اعتماد اجتماعي، از سوي مركز پژوهش‌هاي اسلامي صداوسيما به گروه مطالعات فرهنگ و ارتباطات مركز تحقيقات دانشگاه امام صادق عليه السلام پيشنهاد شد كه با درك و تفاهم نسبت به اين ضرورت، در طول نه ماه اجرا و تدوين گرديد.
فرهنگ هر جامعه نشان‌دهنده هويت آن جامعه است. اين فرهنگ از عناصر مختلفي همچون باورها، ارزش‌ها، هنجارها، بايد و نبايدها و آداب و رسوم تشكيل شده است. نوع معاشرت و ارتباط و تعامل انسان با پيرامون خود و ديگر انسان‌هاي جامعه، سبك زندگي وي را شكل مي‌دهد كه برگرفته از هويت فرهنگي اوست. گردشگري يكي از عوامل شكل‌گيري هويت فرهنگي و بروز سبك زندگي ديني است. گردشگري كنشي رفتاري است كه در تعامل انسان با ساحت‌هاي چهارگانه انسان‌ها، حيوانات، گياهان و جمادات، امكان بروز مي‌يابد. گردش در مقام كنشي اجتماعي، علاوه بر جنبه سياحتي و تفريحي، از جنبه فرهنگي و جامعه‌شناختي نيز مهم و درخور توجه است. در اثر پيش رو، مؤلف تلاش دارد با عرضه الگويي هرچند مختصر از نگرش دين اسلام و مكتب تشيع به گردشگري و سفر، ميزان اثرگذاري و نقش‌آفريني رسانه را در اين حوزه و كاستي‌هاي موجود را بررسي كند و راه‌كارهايي در اين زمينه پيشنهاد دهد. در فصل اول، مفاهيم كلي مربوط به گردشگري و تاريخچه‌اي مختصر از گردشگري در ايران و جهان بيان شده است. در ادامه، اهميت اين موضوع از نگاه قرآن و روايات بررسي خواهد شد. در فصل بعد، تعريف گردشگري اسلامي و نقش رسانه در رونق يا افول اين صنعت بزرگ و پردرآمد براي جامعه اسلامي مطرح شده است. در نهايت، با بررسي نقش حوزه علميه در رشد و توسعه اين صنعت بزرگ كه با مفاهيم دين اسلام گره خورده، راه‌كارهايي را براي تعامل و نقش‌آفريني بيشتر رسانه ملي در عرصه گردشگري بيان مي‌كنيم. متأسفانه به گردشگري در كشور ما بيشتر از جنبه اقتصادي و صنعتي آن توجه و از تأثير و تأثرات فرهنگي حاصل از تعامل گردشگر با افراد بومي مناطق گردشگري، غفلت شده است؛ در حالي كه هجمه فرهنگي اين صنعت، هزينه‌هايي به مراتب بيشتر از درآمد گردشگري، بر كشور، تحميل مي‌كند. اميد است كه اين اثر بتواند گامي هرچند كوتاه، در ترويج فرهنگ و سبك زندگي ديني در محدوده گردشگري و سفر بردارد.
با مطرح شدن موضوع ضرورت تغيير سياست جمعيتي نظام جمهوري اسلامي ايران و اعلام خطر برخي از كارشناسان در زمينه كاهش شديد جمعيت كشور، از اوايل سال 1391 موضوع تدوين «راهبردها و اقدامات ملي مربوط به جلوگيري از كاهش نرخ باروري و ارتقاي آن متناسب با آموزه‌هاي اسلامي و اقتضائات راهبردي كشور» در دستور كار شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفت و در نهايت در تاريخ 2/3/1391 اين راهبردها به تصويب شوراي يادشده رسيد. در اين مصوبه به «فرهنگ‌سازي براي دست‌يابي به جمعيت مطلوب و اصلاح بينش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پي‌آمدهاي منفي كاهش باروري به ويژه زيرحد جانشيني» توجه ويژه‌اي شده و بر همين اساس در بند 1 ماده 3 آن، «تهيه طرح جامع توليد و اجراي انواع برنامه‌هاي آموزشي، پژوهشي، اطلاع‌رساني، نمايشي، تبليغي و غيره در رسانه‌هاي جمعي به ويژه صدا و سيما و شبكه‌هاي استاني آن با هدف گفتمان سازي و ترويج فوايد فرزندآوري و تبيين آثار منفي كاهش نرخ باروري، با رعايت شرايط و مقتضيات راهبردي» يكي از اقدام‌هاي ملي متناسب با راهبردهاي جلوگيري از كاهش نرخ باروري و ارتقاي آن، برشمرده شد. با توجه به اين مصوبه، رسانه ملي بايد راهبردها، سياست‌ها و برنامه‌هاي خود براي تغيير گفتمان موجود در زمينه فرزندآوري را به روشني تدوين و بر اساس برنامه‌اي دقيق و حسابشده گفتماني جديد را در جامعه حاكم كند. گفتماني كه در نهايت به عبور از مرحله بحراني كاهش جمعيت و افزايش آن تا رسيدن به حد مطلوب بينجامد. بر اين اساس، اداره كل خدمات رسانه‌اي مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما از اوايل زمستان سال 1391 طرح تدوين راهبردها، سياست‌ها و برنامه‌هاي رسانه در زمينه افزايش جمعيت را با بهره‌گيري از روش تحليل كيفي و مصاحبه با كارشناسان حوزه‌هاي گوناگون دين پژوهي، زن و خانواده، جامعه‌شناسي، رسانه و ارتباطات، در دستور كار خود قرار داد و بحمدالله موفق شد كه در كمترين زمان ممكن نتايج پژوهش خود را در اختيار مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي قرار دهد. كتاب حاضر، دست‌آورد اين طرح پژوهشي, است كه اميدواريم رسانه ملي را در اتخاذ بهترين راهبردها و سياست‌ها در حوزه يادشده ياري دهد. در پايان از همه كساني كه در به ثمر نشستن اين طرح پژوهشي نقش داشتند؛ به ويژه مجري طرح جناب آقاي دكتر ابراهيم شفيعي سروستاني و همه كارشناساني كه در چارچوب اين طرح با آنها گفت‌وگو شده است, سپاس‌گزاري و براي همه آنها آرزوي موفقيت مي‌كنيم.
فرزندسالاري، پديده اي نوظهور است كه زندگي اجتماعي برخي خانواده ها را به نمايشنامه اي غم انگيز بدل كرده است. براي پدر و مادر دشوار است كه فرزندشان در خانه، حاكمي زياده خواه باشد. ازاين رو، جايگاه خود را به عنوان سرپرست خانواده، ناپايدار مي بينند و همين امر آرامش و آسايش خانواده را بر هم مي زند. آنها نمي توانند بپذيرند دوره احترام به والدين از بين رفته است و ديگر فرزندشان حاضر نيست به ارزش ها و احساسات پاك آنها احترام بگذارد. همچنين برايشان شگفت آور است كه فرزندشان به آنها به چشم ماشين پول ساز مي نگرد كه وظيفه دارند به هر روشي، بستر رفاه و آسايش بيشتر را فراهم آورند و هيچ شكوه اي نداشته باشند. به راستي، ريشه پديده شوم فرزندسالاري كه در جامعه فراگير شده، چيست؟ چگونه بايد جلوي شكل گيري پديده فرزندسالاري در خانواده ها را گرفت؟ در اين پژوهش كه به روش كتاب خانه اي گردآوري شده، نويسنده كوشيده است در فصل هاي گوناگون، با تبيين پديده فرزندسالاري، به علل پيدايش، ويژگي ها و پي آمدهاي آن بپردازد و در نهايت، راه كارهايي براي پيش گيري و تعديل آن ارايه دهد. همچنين با بهره گيري از منابع ديني، ديدگاه اسلام را در زمينه روابط والدين و فرزندان و پديده فرزندسالاري بيان مي كند.
اين اثر، پژوهشي است درباره «اسلام و محيط زيست» كه در شش فصل تنظيم شده است: فصل اول در بيان كليات است. در اين فصل، ضرورت بحث از محيط زيست، بحران محيط زيست در جهان امروز، مفهوم محيط زيست و انواع آن بيان خواهد شد. در فصل دوم، ضمن برشمردن جلوه‌هاي مهم محيط زيست، از اهميت اسلام و محيط زيست بحث مي‌شود. فصل سوم درباره تأثير محيط زيست سالم بر موجودات، اعم از انسان و حيوان بحث مي‌كند. در فصل چهارم از عوامل آلودگي و تخريب محيط زيست بحث مي‌شود. البته مبناي تمام اين بحث‌ها، ديدگاه اسلام است. فصل پنجم درباره حفاظت از محيط زيست، نقش دين در سلامت محيط زيست، پرورش اخلاق زيست‌محيطي و بيان راهكارهاي حفاظت از محيط زيست، سخن مي‌گويد. فصل ششم با عنوان همراه با برنامه‌سازان به نقش صدا و سيما در فرهنگ‌سازي حفاظت و بهره‌گيري از «محيط زيست»؛ راهكارهاي پرداختن به موضوع «محيط زيست» در صدا و سيما و بيان برخي موضوع‌هاي مفيد براي برنامه‌سازي مي‌پردازد.
در سال‌هاي اخير «چهارشنبهسوري» ـ با همه رويدادهاي حاشيه‌اي آن ـ به موضوعي جنجال‌برانگيز و با تبعات مختلف فرهنگي، اجتماعي، سياسي و امنيتي تبديل شده و توجه بسياري از پژوهشگران و كارشناسان را به خود جلب كرده است. دراين ميان وجود ديدگاه‌هاي متفاوت وگاه متعارض در مورد اصل چهارشنبهسوري و چگونگي پرداختن نهادها و سازمان‌هاي مختلف دولتي و غيردولتي به اين موضوع و همچنين نبود تحليل‌هاي دقيق و علمي درباره زمينه‌ها وعوامل احياي دوباره مراسم چهارشنبهسوري در كشور، مانع اتخاذ سياستي جامع و همه‌جانبه در زمينه اين پديده اجتماعي شده است. با توجه به نكات يادشده، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما به سفارش شوراي فرهنگ عمومي و با حمايت استانداري قم از اواخر سال 1386 انجام پژوهشي گسترده را درباره زمينه‌هاي شكل‌گيري و پي‌آمدهاي چهارشنبهسوري با دو گرايش پژوهش نظري و ميداني در دستور كار خود قرار داد. در بخش مطالعات نظري اين پژوهش، با بهره‌گيري از منابع مختلف تاريخي و مردم‌شناسي، تاريخچه چهارشنبهسوري، آئين‌هاي رايج چهارشنبهسوري در مناطق مختلف ايران، و ديدگاه‌هاي جامعه‌شناختي در زمينه اين مراسم ارائه شده است. در بخش مطالعات ميداني اين پژوهش نيز كه در چهارشنبهسوري سال گذشته در شهر قم انجام شده، در اين مطالعات با بهره‌گيري از ابزارهاي مختلفي چون پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده و اعمال، ديدگاه‌هاي جوانان مناطق مختلف اين شهر در مورد اين مراسم و چگونگي برگزاري آن جمع‌آوري و تحليل شده است.
