بيش از سه دهه از عمر پر بركت انقلاب اسلامي ايران مي گذرد و بر خلاف انتظار مخالفان و دشمنانش، همچنان به پيش مي تازد و بحران هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي داخلي و خارجي متعددي را پشت سرنهاده است و در پيچ و خم اين تحولات از آرمان ها و ارزش هاي خود دست برنداشته و حتي يك قدم عقب‌نشيني نكرده است. رمز اين پويندگي و پايندگي را بايد در استواري، عمق و گستره معنا و محتواي حركت‌آفرين ارزش هاي اسلامي و انساني آن جست‌وجو كرد. بي‌ترديد، هر گونه آسيب و انحرافي در ارزشهاي انقلاب اسلامي، ماندگاري آن را به خطر خواهد انداخت. در اين ميان، نسل هاي دوره هاي گذشته انقلاب كه پاسداران ارزشهاي انقلاب در عمل بوده‌‌اند، وظيفه دارند اين ميراث ارزشمند را عملاً به نسلهاي بعدي برسانند. روشن است كه كودكان به لحاظ آسيب‌پذيري بيشتر نسبت به ساير سنين در اولويت‌اند. كودكان دست كم از سه طريق با ارزشها آشنا مي‌شوند و آنها را دروني‌سازي ميكنند. نخستين ارزشها توسط پدران و مادران به كودكان منتقل مي‌شود و در نهاد آرام آنان جاي ميگيرد. مدارس و مراكز آموزشي و ديني در رتبه بعدي قرار مي‌گيرند. اما نقش رسانهها از يك سو به دليل جذابيت بيش از حدّ آن براي كودكان و از سوي ديگر، به جهت بهره‌گيري از شيوه‌هاي آشكار و نهان و توانايي رسانه در ساده‌سازي مفاهيمِ پيچيده در سطح شناختي كودكان، در اين مثلث انتقال، تقريباً بيبديل است.
يكي از نويسندگان اين كتاب در دوره دكتري مجبور بود واحدي را به عنوان آخرين واحد درسي بگذراند كه به بررسي آثار ويليام شكسپير اختصاص داشت. استاد در روز نخست اين كلاس، دانشجويان خود را چنين خطاب قرار داد: «يك حقيقت درباره شكسپير وجود دارد و من آن حقيقت را مي‌دانم». وقتي قواعد كلاس را مطرح ساخت، تقريباً بازي مشخص شده بود. ما به عنوان دانشجويان دوره دكتري بايد به آنچه در ذهن غبارآلود و مبهم استاد مي‌گذشت، دست پيدا مي‌كرديم و حقيقت شكسپير را درمي‌يافتيم. سپس نويسنده ما دست خود را بالا برد و به استاد گوش‌زد كرد كه كتابخانه دانشگاه پُر است از كتاب‌هايي كه هر يك رويكرد (حقيقت)ي متفاوت درباره اين شاعر بزرگ ارائه مي‌دهند. اين حرف چندان به مزاج استاد خوش نيامد. آن نيم‌سال تحصيلي، دوره خوبي نبود. البته اين كتاب چنين ادعايي ندارد. رويكردهايي به سواد رسانهاي، رويكردهايي براي مطالعه سواد رسانهاي ارائه ميدهد. از اين روي، كتاب به دنبال رويكردي فراگير است و نه تقليل‌گرا. هدف از آشناسازي دانشجويان با اين رويكردهاي متنوع، نشان دادن راهبردهايي متنوع به ايشان براي فهم و درك مطالب رسانهاي است. در حالتي ايده‌آل، اين رويكردها، شما را قادر مي‌سازند تا از دريچه‌هايي متنوع به مطالب رسانهاي بنگريد. هر يك از اين رويكردها مي‌تواند در رشته‌اي خاص، مفيدتر باشد. برخلاف ادعاي آن استاد قديمي، نميتوان گفت كه مطالب رسانهاي تنها يك حقيقت دارند. اينكه در هر حوزه، يك حقيقت وجود دارد، اهميت ندارد، بلكه مهم اين است كه شما رويكردهايي انتقادي در پيش بگيريد و نگرشي تازه به مطالب رسانهاي به دست آوريد. با وجود اين، آشنايي شما با رويكردهاي انتقادي متنوع (به عنوان ابزار) از اهميت بسزايي برخوردار است؛ با بهره‌گيري از همين رويكردها قادر خواهيد بود تا مطالب رسانهاي را به طور نظام‌مند (با حمايتِ «متن» رسانهاي) تحليل كنيد.
خداوند متعال را سپاس مي‌گوييم و شكرگزاريم از براي همتي كه عطا فرمود تا سزاوار بيان حق و جايگاه آن و حق انسان شهروند برآييم. ارزش نهادن به انسان و تكريم برترين مخلوق هستي، از آيين و اديان الهي، سرچشمه گرفته است و دين اسلام كه كامل‌ترين آيين‌ها و آخرين دين است، بيش از همه بر آن تأكيد كرده است. به دليل اهميت ويژه‌اي كه اسلام براي انسان قائل است، حقوق شهروندي جزو قوانين جداناپذير اين دين الهي است. شهر، شهروندي و حقوق شهروندي هرچند موضوع‌هايي مدرن و اصطلاحاتي جديد هستند و در دولت و ملت معنا پيدا ميكنند، اما آنها از متون ديني سرچشمه گرفته‌اند. حقوق و آزادي‌هاي فردي و مدني، آزادي عقيده و بيان، حق زندگي و حق مالكيت، حقوق اجتماعي، قضايي و سياسي، بخشي از حقوقي است كه در مفهوم حقوق شهروندي مي‌گنجد. رسانه در جايگاه ابزار انتقال معنا و در راستاي تحقق زندگي آرماني يا شيطاني، مي‌تواند به حقوق حقه انسان، خدمت يا خيانت كند. رسانهها نقشي بسيار پررنگ در تأمين اين حقوق دارند. رسانهها همچون ابزاري براي آگاهي‌بخشي، نظارت بر محيط و آموزش شهروندان عمل ميكنند؛ بدين ترتيب تصديق‌كننده وظايف شهروندي همچون مشاركت، نقد و رأي دادن هستند. شهروندان آگاه مي‌توانند بهتر و فعالانه‌تر در فرآيندهاي تصميم‌گيري جوامع شركت كنند.
در ادامه سلسله‌پژوهش‌هاي برنامه‌اي درباره زندگاني معصومان عليهم السلام ، كتاب آيين برنامه‌سازي درباره زندگي امام رضا عليه السلام ، بعد از تحرير و چاپ زندگي امام موسي كاظم عليه السلام و زندگي امام جعفر صادق عليه السلام ، سومين اثر در اين مسير است. با توجه به حضور كوتاه‌مدت امام رضا عليه السلام در ايران، بهويژه، وجود بارگاه نوراني و مقدس ايشان، كه معرف يكي از مهم‌ترين هويت‌هاي فرهنگي ايرانيان، از هر نژاد و مذهب، بهويژه، شيعه ايراني است؛ زندگاني آن حضرت، جايگاهي ويژه از نظر اولويت برنامه‌سازي در شبكه‌هاي صدا و سيما دارد. توجه به زندگاني امام رضا عليه السلام و تقاضاي مردم براي برنامه‌سازي در اين باره و به تبع آن، نياز به پژوهش‌هاي برنامه‌اي مستند و كاربردي، از علل مهم تهيه اين اثر پژوهشي بوده است. در اين پژوهش سعي شده به زندگي امام رضا عليه السلام بيشتر از منظري تاريخي توجه شود. در حقيقت، اين پژوهش، تاريخي و كتابخانه‌اي است؛ در حالي كه مي‌توان به بارگاه مطهر امام و انبوه زائران آن، كه بيشترين زائر در شهرهاي مقدس جهان اسلام هستند، از منظر علومي چون مطالعات فرهنگي و جامعه‌شناسي نيز نگريسته شود تا موضوعات و زمينه‌هاي فراوان برنامه‌سازي كشف شود؛ كاري كه از دايره پژوهش تاريخي حاضر و محدوديت‌هاي آن بيرون است. پژوهش برنامه‌اي زندگاني امام كاظم عليه السلام ، بسيار جزئي‌نگر بود و بر مطالعه موردي روايات و حكايات زندگاني آن حضرت متمركز بود. پژوهش برنامه‌اي زندگاني امام صادق عليه السلام ، نيز نگاهي كلان‌تر داشت و قصدش تعريف مذهب جعفري از منظر امام صادق عليه السلام بود. در اين پژوهش، تلاش شده است ضمن نگاهي نو به تاريخ و زندگاني امام رضا عليه السلام ، به بركات وجود مزار آن حضرت در ايران نيز اجمالاً پرداخته شود و درنهايت، براي ايده‌يابي از زندگي ايشان، روشي كاربردي‌تر نشان داده شود كه ان‌شاء‌الله، براي برنامهسازان، مفيدتر از دو پژوهش سابق باشد. اثر حاضر، صرفاً كتاب ايده‌هاي برنامه‌سازي رضوي نيست تا فقط فهرستي از ايده‌ها را، بدون پيش‌فرض‌ها و بازتاب‌هايشان پيشنهاد دهد، بلكه پژوهشي برنامه‌اي و ايده‌ياب است؛ يعني تلاش شده تا پژوهشِ مبناي هر ايده‌يابي نيز آورده شود؛ تا پژوهش‌هاي برنامه‌اي در حوزه مباحث تاريخي عملاً نقد و بررسي و بازتعريف شوند.
مهدويت و انتظار از هويت‌هاي بنيادين تشيع است و يكي از علت‌هاي بالندگي و شكوفائي تاريخ تشيع به شمار مي‌رود. چنانكه تشيع بدون اصل معرفتي مهدويت و فرهنگ اجتماعي انتظار شناخته نخواهد شد. تشيع در ميان فرقه‌هاي اسلامي، تنها فرقه‌اي است كه رويكرد آينده‌گرا دارد، اين آينده نگري ديني را به عناصر فرهنگي تبديل كرده است و اين اصل در تمامي سطوح معرفتي و رفتاري شيعه جريان دارد. چنانكه مهدويت هم آيينه تمام نماي اصل امامت است و هم در فروع دين تجلي تبري و تولي است كه شيعه بر محور امام هر زمان، تعريف مي‌كند. از ديدگاه اخلاق نيز انتظار منتظران نمود سبك زندگي روزآمد شيعيان است. به همين دليل مهدويت فقط مناسبت و رويدادي مذهبي ـ شيعي در نيمه شعبان و نهم ربيع الاول نيست؛ بلكه آموزه‌اي است كه در تمامي لحظه‌هاي زندگي منتظران بروز دارد. از آنجا كه مهدويت و انتظار در مكتب تشيع جايگاه ويژه‌اي دارد، شايسته است در نظام برنامه‌سازي رسانهاي نيز براي آن اهميت ويژه‌اي قائل شويم. و پيوسته در قالب برنامه‌سازي به اين اصل بنيادين توجه گردد. اين اثر مجموعهاي از ايده‌ها و سوژه‌هاي محتوايي را كه قابليت تبديل شدن به برنامه رسانهاي را دارند، به مديران و برنامه سازان معرفي مي‌كند. همچنين براي غني‌سازي و تنوع‌بخشي به ايده‌هاي مهدوي، به صورت موجز فرايند برنامه‌سازي ديني ـ مهدوي را آسيب‌شناسي كرده و روش ايده‌يابي بينا رشته‌اي را قالبي جديد و روزآمد براي ايده‌يابي موضوع‌هاي ديني، معرفي مي‌كند. سپس با نگاهي تطبيقي به معارف مهدوي و علوم انساني اين روش را برگزيده و ايده‌هايي متنوع و روزآمد را در زمينه معارف مهدوي ارائه مي‌كند. در گام بعدي براي تحقق اين هدف قصد دارد فرايند برنامه‌سازي با موضوع مهدويت را با توجه به به فراواني شبكه‌ها و مخاطبان گوناگون آنها، تنوع بخشد.
سال 1393 هجري شمسي با تدبير مقام معظم رهبري، سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي» نام گرفت. گذشته از ارتباط ميان اقتصاد و فرهنگ، نقش بي بديل فرهنگ ديني در پيشرفت جامعه اسلامي و مصون ماندن آن از آسيب هاي دروني و بيروني، بر كسي پوشيده نيست. يكي از جنبه هاي مهم فرهنگ ديني كه قدمتي همپاي ظهور اسلام، بلكه ظهور اديان الهي دارد، فرهنگ مهدويت است. فرهنگ مهدويت، مجموعه اي از نگرش‌ها، ارزش ها، هنجارها، رسوم، سنّت ها و شعائري است كه حول اعتقاد به آموزه مهدويت شكل مي گيرد. البته اين فرهنگ در طول تاريخ گاه دستخوش انحرافاتي هم شده است. منتها فرهنگ اصيل مهدويت، به خواست الهي و همّت عالمان و بيدارگران وارسته، در طول تاريخ حفظ و از نسلي به نسل ديگر منتقل شده است. از طرف ديگر با توجه به ظهور رسانه هاي مدرن در سال هاي اخير به ويژه همگاني ترينِ آن ها؛ يعني تلويزيون و راديو، نمي توان نقش بيبديل رسانه ملي را در گسترش و پاسداشت فرهنگ اصيل مهدويت ناديده انگاشت. در كتاب حاضر كه با مشاركت مركز تخصصي مهدويت حوزه علميه قم تدوين شده، تعدادي از كارشناسان، مشاوران و پژوهشگران نخبه در حوزه مهدويت، به مديران و برنامه سازان صدا و سيما معرفي شده‌اند تا با حضور و مشاوره آن ها، بر غناي برنامه هاي رسانه ملي در حوزه مهدويت، بيش از پيش افزوده شود. اميد كه توانسته باشيم در مسير اشاعه فرهنگ اصيل مهدويت، قدمي هر چند كوچك كه مرضي درگاه خداوند متعال و حضرت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف باشد، برداشته باشيم. قابل ذكر اينكه اطلاعات تكميلي از افراد معرفي شده در اين كتاب و نيز اطلاعات مربوط به كارشناسان حوزه‌هاي مختلف علوم انساني ـ اسلامي، براي استفاده مديران و برنامهسازان رسانه ملي، در پايگاه اطلاع‌رساني مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما به آدرس
در دهه هاي گذشته، تغيير و تحولات فن‌آوري هاي ارتباطي و اطلاعاتي با ظهور فضاي مجازي و رسانه هاي جديد با ايجاد مدل‌‌هاي جديد توليد، مديريت و توزيع اطلاعات، به شكل‌هاي نويني از رسانه ها انجاميده كه فضا و محيط رسانه اي جديدي را شكل داده، تأثيرهاي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي گوناگوني بر جوامع، گذاشته است. به دليل اينكه اين فضاي جديد، بسياري از مفاهيم و مسائل را تغيير داده و تعريف‌هاي جديدي از آنها ارائه كرده است، براي تشخيص و تبيين بهتر بسياري از تغييرات و تحولات عرصه هاي مختلف در سطوح متعدد، سودمند است. ارتباطات سياسي و تحولات بين المللي نيز به طور پيوسته با فن‌آوري معاصر تغيير پيدا مي كنند و از آنجا كه رشد و تحولات فن‌آورانه، رسانههاي جديدي را شكل مي دهد، رابطه ميان رسانه و تحولات بينالمللي نيز در حال تغيير است. به واقع، تغيير فن‌آوري و رسانه بر مسائل بين المللي و ارتباطات سياسي در سطوح مختلف اثر مي گذارد؛ به طوري كه برخي پژوهشگران برآن‌اند كه شرايط نوين رسانه اي، دربردارنده تغيير پارادايمي در تغيير و تحولات بينالمللي است. در اين شرايط، دولت‌ها نه تنها با چالش هاي اين فضاي نوين رسانهاي مواجه‌اند، بلكه همواره مي‌كوشند از آن براي اهداف سياسي در سياست داخلي و خارجي و روابط بين الملل بهره بگيرند. شرايط و رقابت در فضاي رسانه اي پيچيده جهاني موجب شده برخي كشورها براي تسلط بر افكار عمومي جهاني و تسهيل همكاري و تعريف مناسب از جايگاه خود و نحوه ارتباط با ديگران و در نتيجه، كسب وجهه و اعتبار بينالمللي، سازوكارها و پروژه‌‌هاي مختلفي براي استفاده از توانمندي‌ها و قابليت‌هاي جديد رسانهاي و مواجهه با چالش‌ها، تدوين و طراحي كنند.
مقام معظم رهبري سال 1393 را سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي» نام‌گذاري كردند. ايشان در بخشي از پيام نوروزي خود فرمودند: در اواخر سال ۹۲ بحمدالله يك زيرساخت فكري و نظري براي حماسه اقتصادي به وجود آمد؛ سياست‌هاي «اقتصاد مقاومتي» اعلام شد و زمينه آماده است براي اينكه ان‌شاء‌الله تلاش لازم در اين باب انجام بگيرد. در نگاه به سال ۹۳ آنچه به نظر اين حقير مهمتر از همه است، دو مسئله است: يك مسئله همين مسئله اقتصاد، و ديگري مسئله فرهنگ است. در هر دو عرصه و در هر دو زمينه، توقعي كه وجود دارد، تلاش مشتركي است ميان مسئولان كشور و آحاد مردم. آنچه براي بناي زندگي و سازندگي آينده مورد انتظار است، بدون مشاركت مردم تحققپذير نيست. بنابراين، علاوه بر مديريتي كه مسئولين بايد انجام بدهند، حضور مردم در هر دو عرصه، لازم و ضروري است؛ هم عرصه اقتصاد، هم عرصه فرهنگ. ازاين‌رو، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما در همكاري و همراهي با تلاشگران عرصه رسانه ملي در تحقق اين مهم، مجموعه پيام‌هاي كوتاه و زيرنويس‌هاي تلويزيوني را تدوين، و به اهالي رسانه تقديم مي‌كند. اميد است اين اثر، رضايت همكاران و مخاطبان رسانه ملي را جلب كند.
از آن رو كه مسئله فرهنگ و هويت در جامعه ايراني قدمتي ديرين دارد و ماهيت و سرشت انقلاب اسلامي نيز مبتني بر دين و ارزش هاي فرهنگي است و از طرفي، سال 1393 نيز از سوي مقام معظم رهبري سال "فرهنگ و اقتصاد" ناميده شده است، پژوهشگران محترم اين اثر تلاش كرده اند تا ضمن معرفي فرهنگ در زبان و ادبيات فارسي به زواياي گوناگون اين موضوع و مفهوم ارزش هاي فرهنگي انقلاب بپردازند.اميد است اين مجموعه، ياري گر برنامه سازان رسانه ملي باشد و در اين وادي گامي به فراخور بردارد.
نشاط از ضروريات زندگي انسان‌هاست و اهميت آن بر هيچ‌كس پوشيده نيست. از آنجا كه اسلام دين فطرت است و براي همه نيازهاي طبيعي برنامه دارد، مسئله نشاط در زندگي را نيز مورد توجه قرار داده است تمام احاديثي كه درباره تبسم، خنده، خوشحال كردن، نظافت، طبيعت‌گردي و... آمده بيانگر اهميت عنصر نشاط در زندگي است. آنچه كه تذكرش لازم است اين است كه اسلام نشاط را به دو قسم تقسيم مي‌كند نشاط خوب و نشاط بد، اسلام با اولي موافق و با دومي مخالف است. هرگونه نشاطي كه اسباب آن مشروع و مجاز باشد از قسم نشاط خوب است و هرگونه نشاطي كه اسباب آن غير مشروع و حرام باشد از قسم نشاط بد است. در اين نوشتار سعي داريم به تبيين اين دو قسم نشاط در سيره ائمه عليهم السلام در قالب سه فصل بپردازيم.
