ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي مأموريت خود مبني بر حل مسائل بنيادين سازمان صداوسيماي جمهوري اسلامي در ساحت دين و رسانه و تأمين محتواي ديني مورد نياز اين سازمان در عرصه توليدات راديويي و تلويزيوني، علاوه بر ورود به موضوعات مختلف مبتلابه، قدم در حوزه پژوهشي «فقه و رسانه» گذاشته است. اثر حاضر نمونهاي از اين اهتمام است كه در قالب مجموعه مقالات به بررسي و حل مسائلي در حوزه «فقه نمايش» پرداخته است. بررسي فقهي مسئله نمايش بدن نيمهبرهنه مردان و پردازش آن از زواياي مختلف، بررسي فقهي مسئله شبيهشدن به جنس مخالف در آثار نمايشي و پردازش آن از زواياي مختلف، بررسي فقهي مسئله نگاهكردن به تصوير زن اجنبي و پردازش آن از زواياي مختلف، بررسي فقهي مسئله پوشيدن، نمايش و ديدن موي مصنوعي زنانه و پردازش آن از زواياي مختلف، بررسي فقهي مسئله يكساني يا تفاوت نگاه به تصوير اشخاص در دو حالت زنده و غير زنده و بررسي فقهي مسئله نمايش افعال حرام بدون درنظرداشتن حكم ارتكاب آن، موضوعاتياند كه در اين مجموعه پژوهشي در قالب مقالات علمي به آنها پرداخته شده است. در پايان از همه افرادي كه در انجام اين پژوهش مؤثر بودهاند خصوصاً از پيگيريهاي حجتالاسلام آقاي دكتر مصطفي دُرّي تقدير ميشود. همچنين از پژوهشگران محترم حجج اسلام آقايان عليرضا قرباني، ياسر امينيان، علي شريفي و مصطفي قناعتگر تشكر كرده و اميدواريم اين اثر مورد توجه صاحبان انديشه، مديران و برنامهسازان رسانهاي قرار گيرد. ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه
امروزه يكي از ابزارهاي مهمِ شكلگيري افكار عمومي، رسانههاست. با توجه به اينكه در دنياي كنوني، رسانه¬ها بر همه جنبههاي زندگي بشر سايه افكندهاند و همچون نگيني، انسان را در جايگاه مخاطب و بازار مصرف توليدات خود، به محاصره درآوردهاند، توجه به وسايل ارتباط جمعي و آثار ارتباطي آنها بر شئون جامعه، اهميت بسيار بالايي دارد. اگر پيش از ورود وسايل ارتباط جمعي به جامعه جهاني، خانواده، مهمترين و اثرگذارترين ركن اجتماع شمرده مي¬شد، هجوم اطلاعات رسانه¬اي و برخورد انسان¬ها با انباشت پيام آنان، اين فضا را دچار تغيير كرده است. نكته داراي اهميت ديگر، اثرگذاري وسايل ارتباط جمعي با استفاده از انواع ترفندهاي تبليغاتي رسانه¬اي است. بهدنبال موجآفريني و جوّسازي¬هايي كه در محيط اجتماعي و دنياي مدرن امروزي صورت ميگيرد، توجه به نقش رسانه¬هاي داخلي و همچنين بينالمللي در برابر عوامل آسيب¬زاي اجتماعي و هجوم شبههها و انديشههاي انحرافي وارداتي دوچندان مي¬شود. اين مسئله، بهويژه بيشتر درباره جريانهاي فكريرسانهاي بينالمللي امكان بررسي دارد. از طرف ديگر، جريانشناسي فكري و معرفتي، از جمله مباحث مهمي بهشمار ميرود كه بخش زياد و بزرگي از ساحتهاي معرفتي و حوزههاي اجتماعي را شامل ميشود. موضوع جريانشناسي، هم از نظر محتوا و هم از لحاظ قلمرو جغرافيايي، تنوع قوميتي، گوناگوني فرهنگي و... دامنه گستردهاي را پوشش ميدهد. از جمله برتريها در اين باره، شناخت جريانهاي فكري معاصر در جهان اسلام است؛ ماداميكه جريانهاي مؤثر در عرصه فعاليتهاي بينالمللي و جهان اسلام را بهخوبي نشناسيم و جنبهها، زاويههاي فكري و شيوه عملياتي آنها را بهدرستي تحليل نكنيم، نخواهيم توانست در اين رقابت، موفق عمل كنيم. جريانشناسي فكري رسانهاي، تصويري روشن از قلمروهاي معرفتي موجود در جهان اسلام را نمايش ميدهد و زمينه را براي دستيابي به دركي ژرفتر از اين قلمروها فراهم ميكند؛ همچنين امكان دستيابي به راهبردها و راهكارهاي مناسب را در اختيار تصميمسازان و بهويژه دستاندركاران رسانه قرار ميدهد. با توجه به اينها ميتوان گفت شناخت جريانهاي رسانهاي جهان اسلام ضرورت دارد؛ زيرا اول: درباره اين موضوع، پژوهش و اثر جامعي كه همه اين جريانها را بررسي كرده باشد، وجود ندارد؛ دوم ـ پژوهشي وجود ندارد كه بيشتر درباره حوزه رسانه و مورد توجه اصحاب رسانه باشد و با آنچه در بيان مسئله بدان اشاره شد، همخواني داشته باشد؛ اثري كه در برگيرنده همه جريانهاي رسانهاي موجود در جهان اسلام باشد، به رسانهها بهويژه رسانه ملي؛ اعم از مديران، برنامهسازان و دستاندركاران ديگر اين حوزه كمك مي¬كند تا با شناخت اين جريانها بتوانند راهكارهاي برونرفت از وضعيتي را كشف كنند كه برخي جريانهاي رسانه¬اي، همچون جريانهاي تكفيري، سلفي و وهابي ايجاد كردهاند. همچنين كمك ميكند رسانه با مديريت افكار عمومي داخلي، بينالمللي و همچنين جهان اسلام از كجروي آنها و اثرپذيري ملل مسلمان از اين جريانها جلوگيري كند. اين هدف زماني اجرايي خواهد شد كه جريانهاي رسانهاي را شناسايي كنيم و در جهان اسلام با آنها آشنا شده باشيم. در پايان، از تلاشهاي پژوهشگر ارجمند جناب آقاي دكتر سيدجواد ميرخليلي در پديدآوردن اين اثر سپاسگزاري ميكنيم و اميد داريم مورد استفاده اهالي رسانه بهويژه دستاندركاران رسانه ملي و علاقهمندان به جريانشناسي رسانهاي قرار گيرد. اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه
اثر علمی حاضر پژوهشی بنیادی در راستای تبیین شیوههای اخلاقی بازنمایی آسیبهای اجتماعی در فیلم و سریال است که با رویکردی هنری به مقوله درام به این موضوع پرداخته است. این اثر با تمرکز بر اندیشه استوارت هال در «بازنمایی رسانهای»، بر نقش ترغیبی و فرهنگی رسانههای جمعی در تزریق ارزش¬ها، نقش¬ها، ایدئولوژی و باورها به مخاطبانشان تأکید دارد و بر این نظر است که زندگي اجتماعي با استفاده روزمره از رسانه الگو مي¬گیرد و محتواي آن در اوقات فراغت مخاطب تزريق مي¬شود. بنابراین رسانه¬ها برای غالب مردم، کانال اصلي بازنمايي و بیان فرهنگي، منبع اصلي تصاوير واقعیت اجتماعي و اصول شکلدادن و حفظ هويت اجتماعي هستند. در این پژوهش «بازنمایی هنری» بر مبنای نظریه «محاکات» معنا می¬یابد و عمل محاکات بهمثابه عملی اخلاقی قلمداد میشود. نگارنده از مفهوم «بازنمایی هنری»، معنای درام¬پردازی و تکنیک¬های کاربست مفاهیم و رویدادها را در فیلم و سریال اراده کرده است؛ بنابراین با تمرکز بر اندیشه ارسطو، چهار عنصر کلیدی «ایده ناظر»، «پیرنگ»، «شخصیت» و «دیالوگ» را در بازنمایی اخلاقی آسیبهای اجتماعی مورد توجه قرار داده است. در پایان از همه افرادی که در انجام این پژوهش مؤثر بودهاند قدردانی میشود؛ خصوصاً از پژوهشگر محترم حجتالاسلام دکتر مهدی داودآبادی تقدیر و تشکر میشود. امیدواریم این مجلد مورد توجه صاحبان اندیشه، مدیران، هنرمندان و برنامهسازان رسانهای قرار گیرد. ادارهکل پژوهشهای اسلامی رسانه
نوشتار حاضر درصدد است پس از طرح مسئله، اهميت و ضرورت تحقيق، راهبردها، بايستهها و شيوههاي تربيت اخلاقي در اسلام را تبيين كرده؛ نيم نگاهي به آسيبهاي برنامههاي اخلاقي كند و راهبردها، سياستها و بايستههاي توليد برنامههاي اخلاقي گفتوگومحور را پيشِ رو نهد. نتايج اين پژوهش علاوه بر استفاده در سياستگذاري هاي كلان رسانه ملي، پشتوانه نظري برنامه سازان در توليد برنامههاي اخلاقي گفتوگومحور است؛ يعني قاعده و اساس تصميمگيري برنامهساز و چگونگي روشمندسازي كارهاي او را براي توليد برنامههاي اخلاقي گفتوگومحور مشخص ميكند تا توليد برنامه اخلاقي، تنها به سليقه و پسند شخصي برنامهساز واگذار نشود.
بررسي وضعيت سريالهاي تلويزيوني بهويژه سريالهاي پربيننده در خصوص نحوه پرداخت به فريضه نماز از آن جهت لازم و ضروري است كه با مشخصشدن ميزان توجه به نماز و بررسي اشكالات ساختاري، محتوايي و شكلي موجود، ضمن اصلاح در توليدات آتي، ميتوان شاهد آثار آن در جامعه شد و ادعا كرد كه رسانه در پيشبرد و ترويج واجبات و فرايض دين، پيشگام است. پژوهش حاضر به قصد راه حل عملي اين هدف، پيشنهاد و انجام شده است. بررسي سريالهاي داخلي پخششده، به اين مسئله پاسخ ميدهد كه نحوه پرداخت به نمازـ بهعنوان پايه و ستون دينـ در يك دوره زماني، در شبكههاي پربيننده سيما در چه وضعيتي بوده و چه الگويي از نمازگزار به مخاطبان ارائه شده است.
با توجه به فراگيري يوگا در ايران و اهميت آسيبشناسي اين جريان بهعنوان فلسفه عملي مكتب هندوئيسم، اثر حاضر تلاش دارد حقيقت يوگا و رسالت رسانه را بازگويد و با واكاوي اين مقوله و نيز بيان نقد و نظر و راهكارهايي براي رسانه ملي، نكاتي را پيـش روي خوانندگان محترم قرار دهد. اين كتاب با عناويني همچون تاريخچه يوگا، يوگا در ايران، ماهيت يوگا و مراحل آن، اصطلاحات و مباني يوگا و با تأمل و نقد در سايه استفاده از نظريات صاحبان انديشه سامان يافته است تا نقشي هرچند كوچك، اما مؤثر در آگاهيبخشي حقيقت يوگا داشته باشد. اميد است اين اثر براي مديران و برنامهسازان رسانه ملي مفيد واقع شود. اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه
نبوت، مهمترين كانال ارتباطي است كه در نظام آفرينش، ميان انسان و خداوند برقرار گرديد و نبي، كسي است كه در نقطه اوج و هرم قله هستي قرار دارد. او نماد انسان تكامليافته است و باطنش، با نور حق روشن است و با عالَم حقايق و معاني غيبي ارتباط دارد. او واسطه فيض ميان خالق و مخلوق و عالم ملكوت و ناسوت است و فقط او مي¬تواند انسانهاي ديگر را به كمال و رشد و تعالي برساند. وجود پيام¬آوران نور و رحمت براي رشد و تكامل بشر، لازم و ضروري است و ضرورت آن، به مسئله اهميت هدايت و رهبري انسانها بازميگردد. قرآن مجيد، انبياي الهي را انسانهاي نمونه و برگزيدهاي معرفي مي¬كند كه خودشان هدايتيافتهاند و به بهترين و زيباترين ويژگيهايي كه بالاتر از آن براي انسان قابل تصور نيست، متصف مي¬كند و آنها را از هر ناپاكي و صفت زشتي كه با مقام پيامبري الهي تعارض دارد، مبرا مي¬داند. بدون ترديد، مسئله نبوت در متن زندگي انسانها قرار دارد و براي رسيدن انسان به تكامل، پي¬ريزي شده است و براي نائلآمدن به چنين مقصودي راهي جز در پيش گرفتن راه انبيا ندارند؛ چون آنان به منبع وحي و علم الهي متصل هستند و مي¬توانند بشر را از گمراهي و حيران نجات دهند. رسانه ملي بهعنوان يك ابَرسازمان فرهنگي، كه تبيين و نشر معارف اسلامي و شيعي را بر عهده دارد، موظف است در بسط امر هدايت و معرفي اسوه¬هاي حسنه از سويي و رفع شبهات از سوي ديگر تلاش نمايد و معارف الهي را به دنيا معرفي كند. در اين ميان، آنچه اهميت دارد بيان مطالب اساسي و متناسب با رسانه در اين باب و پرهيز از ارائه مباحث حاشيهاي است. پژوهه پيش رو، از مجموعه كتاب¬هاي راهنماي اصول اعتقادي است كه در دفتر بنيادي ادارهكل پژوهش¬هاي اسلامي و رسانه تعريف شده، درصدد است مباني اعتقادي اسلام در باب نبوت را به اختصار واكاوي كند. ازاينرو، مباحث آن در چهار بخش سامان يافته است. در بخش اول، كليات پژوهش از قبيل مفاهيم، پيشينه و تبيين معنا و تعريف نبوت بيان شده و بخش دوم، عهدهدار بازنمايي، دلايل و ضرورت نبوت عامه است. بخش سوم شامل مباحث نبوت خاصه و گزارش اجمالي از پيامبران صاحب شريعت و كتاب است. بخش چهارم به بازخواني نبوت و رسانه اختصاص دارد، بايدها و نبايدهاي رسانه؛ ايدهها، محورها و موضوعات برنامهسازي را پيش روي برنامهسازان قرار داده است و در پايان به معرفي منابع مكتوب پرداخته است. در پژوهش حاضر تلاش شده است در فرم و قالب جديدي كه منطبق بر اصول رسانهاي است، اصحاب رسانه در امر برنامهسازي مرتبط با نبوت ياري شوند. در پايان لازم است از زحمات نويسنده ارجمند جناب آقاي ايرج حجازي در پژوهش و تدوين اين اثر سپاسگزاري كنيم و همچنين از حجتالاسلام و المسلمين جناب آقاي رضا محمدي شاهرودي كه ارزيابي اين اثر را بر عهده داشتند. اميد داريم مديران، برنامهسازان و پژوهشگران رسانه ملي با ارائه ديدگاه¬هاي خود، ما را در هرچه بهترشدن پژوهش¬ها ياري رسانند.
برگزاري مجالس عزاداري امام حسين(ع) در پرورش شعور و شور مذهبي مسلمانان نقش بسياري داشته است. عظمت بيمانند واقعه خونين عاشورا و بهدنبال آن، نقش محافل سوگواري امام حسين(ع) و ياران باوفايش، اين رخداد را به موضوع مهم و سترگي تبديل كرده است. موضوعي كه همواره الهامبخش و سرآغاز حركتهاي مهم بهشمار ميآمده و در طول تاريخ، منشأ روشنگري و راهيابي به حقيقت بوده است. اين مجالس، زمينه آشنايي مردم را با معارف اهلبيت و مسائل روز جهان اسلام، فراهم ميكند و سبب تقويت باورهاي اخلاقي مردم ميشود. در واقع، مجالس عزاداري مانند دانشگاهي است كه مردم در آن آموزش ميبينند، بدون اينكه به تشكيلات خاصي يا بودجه معيّني نيازمند باشند. البته به مرور زمان، سليقهها، فرهنگها و آداب و رسوم مناطق، ناخواسته، بر ساختار و ماهيت مجالس عزاداري، اثر ميگذارد و گاهي زمينه انحراف آنها را فراهم ميآورد. دشمنان قسمخورده اسلام كه آثار شگرف اين مجالس را ديدهاند، بيكار ننشستهاند و سالهاست ميكوشند اين مجالس را از معنويت راستين تهي كنند. ازاينرو، شناسايي سيره رفتاري و عملي ائمه(ع)، در زدودن اين خرافات از دامان مجالس عزاداري نقش فراواني دارد. آقاي ايرج حجازي پژوهشگر پژوهش حاضر، ميكوشد در اين نوشته سيره معصومان(ع) را در برپايي اين مجالس بازگويد تا بدين ترتيب برنامهسازان رسانه را در ساخت برنامهها ياري رساند.
بيانيه گام دوم، تنها يك موضوع براي طرح كردن نيست؛ بلكه يك مسير براي پيمودن است و اگر با نگاه موضوعي با اين مقوله حياتي مواجه مي شويم، مي خواهيم اين موضوع را فهم كنيم كه در مسير آن حركت كنيم. اگر اين نگرش در مورد بيانيه گام دوم جاي خود را به تلقي هاي غلط و موقت از اين بيانيه جاري بدهد، همت و عزم همگاني براي تنظيم حركت شان در مدار بيانيه گام دوم صورت خواهد پذيرفت. بهعبارت مختصر، نتيجه فهم درست بيانيه گام دوم، تولد يك سوال اساسي در ذهن جامعه انقلابي است؛ «سهم من در مسير تحقق اهداف و آرمانهاي بيانيه گام دوم انقلاب چيست»؟ بنابراين سهم يابي و جانمايي هر كدام از اقشار و صنوف جامعه در اين حركت جمعي بسيار اهميت دارد. پيرو اين مسأله به سفارش مركز پژوهش هاي اسلامي سازمان صداوسيما بر آن شديم كه در اين نوشتار با روش تفسير متن به متن، نقش رسانه ملي را در گام دوم بر محور بيانات رهبر معظم انقلاب، مورد تامل قرار دهيم. باشد كه مقدمه اي براي اصلاح و ترميم نارسايي ها و حركت به سمت رسانه تراز انقلاب اسلامي باشد.
اولين همايش علمي پژوهشي اخلاق و رسانه، كه حائز رتبه ISC از پايگاه استنادي جهان اسلام بود، در آذرماه سال 1397 به همت اداره كل پژوهشهاي اسلامي صداوسيما و با همكاري پنجاه نهاد عاليِ حوزوي، دانشگاهي و رسانه اي براي پاسخ به همين نياز جامعه علمي و جامعه رسانه اي برگزار شد. از اين رو، شوراي سياستگذاري همايش كه از شخصيت هاي صاحبنظر حوزوي، دانشگاهي و رسانه اي شكل يافت، در دو قلمرو «رسانه اخلاقي» و «اخلاق رسانه اي» 30 حوزه را صورت بندي كرد تا پاسخ به دغدغه هاي بنيادي و كاربردي اين دو قلمرو را تأمين كند. فراخوان همايش با استقبال غير قابل انتظار، از سوي جامعه علمي و رسانه اي كشور روبرو شد و پس از دريافت و بررسي 352 چكيده مقاله، شاهد دريافت 155 مقاله از سوي اساتيد و پژوهشگران بوديم. طي فرايند داوري به سياق داوري مقالات علمي پژوهشي، 98 مقاله، نمره لازم را كسب كردند كه پس از انجام اصلاحات زير نظر داوران به دست انتشار سپرده و در اين مجموعه سه جلدي به جامعه علمي كشور تقديم ميشود. همچنين در روز همايش، مؤلفان 8 مقاله برگزيده مورد تجليل قرار گرفتند و 40 مقاله برتر در دو نوبت صبح و بعدازظهر در هشت كميسيون تخصصي ارائه و نقد شدند. ازجمله برنامه هاي اين همايش، انتشار 7 اثر ارزشمند و رونمايي از آنها در افتتاحيه همايش بود. تأليف كتاب «اخلاق حرفه اي و كاربردي رسانه ها در جمهوري اسلامي ايران؛ مفاهيم و مصاديق»، ترجمه 2 كتاب «اخلاق رسانه در دنياي واقعي؛ درون صنايع پخش و سرگرمي» و «فهم اخلاق رسانه» از زبان انگليسي و ترجمه كتاب «خدا را در گوگل جست و جو كن!» از زبان آلماني، تأليف «راهنماي مطالعاتي اخلاق و رسانه به دو زبان فارسي و انگليسي»، «چكيده مقالات همايش» و دو ويژه نامه مشتمل بر 152 گفت و گو و گفتار، مورد استقبال شركت كنندگان در همايش و صاحبنظران و علاقمندان اين ساحت واقع شده است. در پايان با تقديم جلد نخست از مجموعه مقالات اولين همايش علمي پژوهشي اخلاق و رسانه، اميدواريم اين مقالات به عنوان گام نخست در ساحت اخلاق و رسانه، قدم بلندي در آسيب شناسي، توليد دانش نظري و تبيين مباني علمي و عملي رسانه اخلاقي و اخلاق رسانه اي به شمار آيد و بنيان پژوهش هاي بنيادي و كاربردي فاخرتر و اثربخش تري را بنا نهد.