در دهه هاي گذشته، تغيير و تحولات فن‌آوري هاي ارتباطي و اطلاعاتي با ظهور فضاي مجازي و رسانه هاي جديد با ايجاد مدل‌‌هاي جديد توليد، مديريت و توزيع اطلاعات، به شكل‌هاي نويني از رسانه ها انجاميده كه فضا و محيط رسانه اي جديدي را شكل داده، تأثيرهاي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي گوناگوني بر جوامع، گذاشته است. به دليل اينكه اين فضاي جديد، بسياري از مفاهيم و مسائل را تغيير داده و تعريف‌هاي جديدي از آنها ارائه كرده است، براي تشخيص و تبيين بهتر بسياري از تغييرات و تحولات عرصه هاي مختلف در سطوح متعدد، سودمند است. ارتباطات سياسي و تحولات بين المللي نيز به طور پيوسته با فن‌آوري معاصر تغيير پيدا مي كنند و از آنجا كه رشد و تحولات فن‌آورانه، رسانههاي جديدي را شكل مي دهد، رابطه ميان رسانه و تحولات بينالمللي نيز در حال تغيير است. به واقع، تغيير فن‌آوري و رسانه بر مسائل بين المللي و ارتباطات سياسي در سطوح مختلف اثر مي گذارد؛ به طوري كه برخي پژوهشگران برآن‌اند كه شرايط نوين رسانه اي، دربردارنده تغيير پارادايمي در تغيير و تحولات بينالمللي است. در اين شرايط، دولت‌ها نه تنها با چالش هاي اين فضاي نوين رسانهاي مواجه‌اند، بلكه همواره مي‌كوشند از آن براي اهداف سياسي در سياست داخلي و خارجي و روابط بين الملل بهره بگيرند. شرايط و رقابت در فضاي رسانه اي پيچيده جهاني موجب شده برخي كشورها براي تسلط بر افكار عمومي جهاني و تسهيل همكاري و تعريف مناسب از جايگاه خود و نحوه ارتباط با ديگران و در نتيجه، كسب وجهه و اعتبار بينالمللي، سازوكارها و پروژه‌‌هاي مختلفي براي استفاده از توانمندي‌ها و قابليت‌هاي جديد رسانهاي و مواجهه با چالش‌ها، تدوين و طراحي كنند.
مقام معظم رهبري سال 1393 را سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي» نام‌گذاري كردند. ايشان در بخشي از پيام نوروزي خود فرمودند: در اواخر سال ۹۲ بحمدالله يك زيرساخت فكري و نظري براي حماسه اقتصادي به وجود آمد؛ سياست‌هاي «اقتصاد مقاومتي» اعلام شد و زمينه آماده است براي اينكه انشاءالله تلاش لازم در اين باب انجام بگيرد. در نگاه به سال ۹۳ آنچه به نظر اين حقير مهم‌تر از همه است، دو مسئله است: يك مسئله همين مسئله اقتصاد، و ديگري مسئله فرهنگ است. در هر دو عرصه و در هر دو زمينه، توقعي كه وجود دارد، تلاش مشتركي است ميان مسئولان كشور و آحاد مردم. آنچه براي بناي زندگي و سازندگي آينده مورد انتظار است، بدون مشاركت مردم تحقق‌پذير نيست. بنابراين، علاوه بر مديريتي كه مسئولين بايد انجام بدهند، حضور مردم در هر دو عرصه، لازم و ضروري است؛ هم عرصه اقتصاد، هم عرصه فرهنگ. ازاين‌رو، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما در همكاري و همراهي با تلاشگران عرصه رسانه ملي در تحقق اين مهم، مجموعه پيام‌هاي كوتاه و زيرنويس‌هاي تلويزيوني را تدوين، و به اهالي رسانه تقديم مي‌كند. اميد است اين اثر، رضايت همكاران و مخاطبان رسانه ملي را جلب كند.
از آن رو كه مسئله فرهنگ و هويت در جامعه ايراني قدمتي ديرين دارد و ماهيت و سرشت انقلاب اسلامي نيز مبتني بر دين و ارزش هاي فرهنگي است و از طرفي، سال 1393 نيز از سوي مقام معظم رهبري سال "فرهنگ و اقتصاد" ناميده شده است، پژوهشگران محترم اين اثر تلاش كرده اند تا ضمن معرفي فرهنگ در زبان و ادبيات فارسي به زواياي گوناگون اين موضوع و مفهوم ارزش هاي فرهنگي انقلاب بپردازند.اميد است اين مجموعه، ياري گر برنامه سازان رسانه ملي باشد و در اين وادي گامي به فراخور بردارد.
نشاط از ضروريات زندگي انسان‌هاست و اهميت آن بر هيچ‌كس پوشيده نيست. از آنجا كه اسلام دين فطرت است و براي همه نيازهاي طبيعي برنامه دارد، مسئله نشاط در زندگي را نيز مورد توجه قرار داده است تمام احاديثي كه درباره تبسم، خنده، خوشحال كردن، نظافت، طبيعت‌گردي و... آمده بيانگر اهميت عنصر نشاط در زندگي است. آنچه كه تذكرش لازم است اين است كه اسلام نشاط را به دو قسم تقسيم مي‌كند نشاط خوب و نشاط بد، اسلام با اولي موافق و با دومي مخالف است. هرگونه نشاطي كه اسباب آن مشروع و مجاز باشد از قسم نشاط خوب است و هرگونه نشاطي كه اسباب آن غير مشروع و حرام باشد از قسم نشاط بد است. در اين نوشتار سعي داريم به تبيين اين دو قسم نشاط در سيره ائمه عليهم السلام در قالب سه فصل بپردازيم.
مقام معظم رهبري در آغاز سال 1393 به روال سال‌هاي پيش موضوعي را به عنوان موضوع سال اعلام كردند تا زمينه‌اي شود براي عزم و همت و همكاري و هماهنگي مردم و مسئولان براي رسيدن به هدفي ديگر از سلسله اهداف راهبردي نظام جمهوري اسلامي و تحقق چشم‌انداز بيست‌ساله اين نظام. ايشان با توجه به شرايط و موقعيت فعلي كشور و مسائل و مشكلات پيش روي نظام اسلامي، در سال جديد دو موضوع «اقتصاد» و «فرهنگ» را به موازات هم، از اولويت‌هاي نظام اسلامي برشمردند و خواستار تلاش مردم و مسئولان براي شكوفايي اقتصادي و رشد فرهنگي با «عزم ملي» و «مديريت جهادي» شدند: در نگاه به سال ۹۳ آنچه به نظر اين حقير مهم‌تر از همه است، دو مسئله است: يك مسئله همين مسئله اقتصاد و ديگري مسئله فرهنگ است. در هر دو عرصه و در هر دو زمينه توقعي كه وجود دارد، تلاش مشتركي است ميان مسئولان كشور و آحاد مردم. آنچه براي بناي زندگي و سازندگي آينده مورد انتظار است، بدون مشاركت مردم تحقق‌پذير نيست. بنابراين علاوه بر مديريتي كه مسئولين بايد انجام بدهند، حضور مردم در هر دو عرصه لازم و ضروري است. ... به گمان من آنچه در اين سال جديد پيش رو داريم، عبارت است از اقتصادي كه به كمك مسئولان و مردم شكوفايي پيدا كند، و فرهنگي كه با همت مسئولان و مردم بتواند سمت و سوي حركت بزرگ كشور ما و ملت ما را معين كند. لذا من شعار امسال را و نام امسال را اين قرار دادم: «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي». با توجه به گستردگي اين دو حوزه و با عنايت به اينكه در سال‌هاي پيش به تفصيل نكاتي را در زمينه راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه اقتصاد سخن گفته‌ايم،در اين كتاب تنها به تبيين راهبردها، سياست‌ها و محورهاي برنامه‌سازي رسانه ملي در حوزه فرهنگ مي‌پردازيم؛ به اين اميد كه اين مطالب راهگشاي مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي قرار گيرد و آنها را در انجام رسالت‌ها و مسئوليت‌هايي كه در زمينه تحقق موضوع سال دارند، ياري دهد.
مقام معظم رهبري به عادت مألوف و سيره حسنه خويش در سنوات اخير، سال 1393 را سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي» نام نهاده است و در توضيح آن خطاب به ملت ايران فرمودند: در نگاه به سال ۹۳ آنچه به نظر اين حقير مهم‌تر از همه است، دو مسئله است: يك مسئله همين مسئله اقتصاد و ديگري مسئله فرهنگ است. در هر دو عرصه و در هر دو زمينه توقعي كه وجود دارد، تلاش مشتركي است ميان مسئولان كشور و آحاد مردم. آنچه براي بناي زندگي و سازندگي آينده مورد انتظار است، بدون مشاركت مردم تحقق‌پذير نيست. بنابراين، علاوه بر مديريتي كه مسئولان بايد انجام بدهند، حضور مردم در هر دو عرصه لازم و ضروري است؛ هم عرصه اقتصاد، هم عرصه فرهنگ. بدون حضور مردم كار پيش نخواهد رفت و مقصود تحقق پيدا نخواهد كرد. مردم در گروه‌هاي گوناگون مردمي با اراده و عزم راسخ ملي مي‌توانند نقش‌آفريني كنند. مسئولان هم براي اينكه بتوانند كار را به درستي پيش ببرند، احتياج به پشتيباني مردم دارند. آنها هم بايستي با توكل به خداي متعال و با استمداد از توفيقات و تأييدات الهي و كمك مردمي، مجاهدانه وارد ميدان عمل بشوند؛ هم در زمينه اقتصاد و هم در زمينه فرهنگ. به گمان من آنچه در اين سال جديد پيش رو داريم، عبارت است از اقتصادي كه به كمك مسئولان و مردم شكوفايي پيدا كند و فرهنگي كه با همّت مسئولان و مردم بتواند سمت و سوي حركت بزرگ كشور ما و ملت ما را معيّن كند. لذا من شعار امسال را و نام امسال را اين قرار دادم: «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريّت جهادي». چنين به نظر مي‌رسد در شعار سال، تحقق دست كم سطوحي از اقتصاد مقاومتي به منزله هدف و آرمان و تأكيد بر مؤلفه كليدي و زيرساختي فرهنگ و دو مؤلفه تابع؛ يعني عزم ملي و مديريت جهادي (به عنوان دو عنصر رواني، فرهنگي، اجتماعي و مديريتي) به عنوان عوامل زمينه‌اي و موجده اين مهم و راهبردي اراده‌ها و انگيزه‌ها در خلق حماسه نيمه‌تمام اقتصادي (معوق ماندن شعار سال 1392) صورت پذيرفته است. ساير ملاحظات همچون نگاه آسيب‌شناختي به فرهنگ و تأكيد مجدد بر موضوع تهاجم فرهنگي دشمن كه مقام معظم رهبري در سخنراني روز اول فروردين در حرم مطهر رضوي مطرح كرد، از يك سو در راستاي بسترسازي فرهنگي براي خلق حماسه اقتصادي صورت پذيرفته است و از سوي ديگر، هشداري جدي به همه مسئولان و متوليان فرهنگي و آحاد مردم است كه مبادا در كشاكش درگيري با مشكلات و معضلات اقتصادي و سياسي، از توجه و اهتمام به ركن ركين و عنصر بنيادين و هويت‌بخش فرهنگ كه چراغ راهنما و موتور محرك جامعه در مسير رسيدن به اهداف متعالي است، غفلت كنند؛ بنياني كه تقريباً در همه سال‌هاي بعد از پيروزي انقلاب، به ويژه بعد از دوران دفاع مقدس، همواره و به شيوه‌هاي مختلف در كانون تهاجم آشكار و پنهان دشمن قرار داشته است. برداشت ديگر از شعار سال، با ارجاع به مجموع قراين مستفاد از مواضع رهبري در چند سال اخير، نگاه استقلالي به فرهنگ و نيز نگاه استقلالي يا تبعي به اقتصاد مقاومتي در يك رابطه عرضي يا طولي است. عزم ملي و مديريت جهادي نيز از جمله مقوّمات و ملزومات رسيدن به موفقيت در هر دو حوزه فرهنگ و اقتصاد است. مقام معظم رهبري در چند سال اخير علاوه بر يادآوري‌هاي مكرر در خصوص تهاجم فرهنگي دشمن، به ضرورت بازسازي و اصلاح وضعيت فرهنگي كشور در قالب مهندسي فرهنگ، مهندسي فرهنگي، سبك‌هاي موجود زندگي و... اهتمام ويژه‌اي مبذول داشته و به ضعف‌ها و كاستي‌هاي فرهنگي و زمينه‌هاي داخلي تهاجم توجه داده و كارگزاران فرهنگي را به اقدامات مقتضي ترغيب كرده‌اند. ازاين‌رو، شكوفايي ظرفيت‌هاي فرهنگي و بازخواني و اصلاح فرهنگ موجود، هم به صورت مستقل و هم به عنوان زمينه و بستر تحقق حماسه اقتصادي در گفتمان اخير رهبري، جنبه كانوني داشته و دال مركزي و محوري شمرده ميشود.
رهبر انقلاب در سخنراني خود در ابتداي سال 1393 در مشهد, درباره اهميت فرهنگ و نقش آن در ابعاد ديگر جامعه فرمودند: عزيزان من! فرهنگ از اقتصاد هم مهم‌تر است. چرا؟ چون فرهنگ به معناي هوايي است كه ما تنفس مي‌كنيم. شما ناچار هوا را تنفس مي‌كنيد. چه بخواهيد چه نخواهيد؛ اگر اين هوا تميز باشد، آثاري دارد در بدن شما. اگر اين هوا كثيف باشد آثار ديگري دارد. فرهنگ يك كشور مثل هواست. اگر درست باشد آثاري دارد. الآن درباره توليد داخلي حرف مي‌زنيم. اگر بخواهيم مصرف توليدات داخلي به معناي واقعي كلمه تحقق پيدا كند، بايد فرهنگ توليد داخلي در ذهن مردم جا بيفتد. اگر بخواهيم مردم اسراف نكنند، بايستي اين، باور مردم شود. اين يعني فرهنگ. رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت‌الله خامنه‌اي (مد ظله العالي) به عنوان ديده‌بان و هدايت‌گر نظام، با درايت و تيزبيني بي‌نظير خود، چالش‌ها و مشكلات پيش روي جامعه ايراني را رصد ميكنند و هر ساله، در قالب شعار سال، همه مردم و مسئولان و نخبگان كشور را به تلاش و كوشش فرا مي‌خوانند. معظم‌له سال 1393 را سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي» نام نهادند. گويا مسئله اقتصاد در اين سال اهميت خاصي دارد و پاشنه آشيل جمهوري اسلامي در مقابل استكبار جهاني خواهد بود. كما اينكه استكبار بعد از شكست در جبهه‌هاي نظامي و سياسي و اجتماعي, روي مسائل اقتصادي متمركز شده و با وضع تحريم‌هاي سنگين اقتصادي كه شايد در تاريخ جهان امروزي بي‌سابقه بوده است، به زعم خود نابودي جمهوري اسلامي را هدف قرار داده‌اند. نكته مهم در انتخاب شعار سال 93 اين است كه علاوه بر تأكيد بر مسائل اقتصادي, مسائل فرهنگي نيز به عنوان چالش مهم كشور مطرح شده است كه بيانگر فعاليت مضاعف دشمن در اين جبهه است. علت آن نيز روشن است؛ زيرا فرهنگ روح و جان هر ملت است و صعود و سقوط هر ملتي، بسته به فرهنگ آن ملت است. استكبار به اين نتيجه رسيده است كه براي اثرگذاري تحريم‌هاي اقتصادي، بايد فرهنگ نيز مورد هجمه قرار گيرد تا تحريم‌ها اثر خود را بگذارد. در اين نوشتار سعي داريم تا با بررسي فرهنگ از ديدگاه اسلام (آيات و روايات)، پاره‌اي از زواياي پنهان فرمايش مقام معظم رهبري را زير ذره‌بين ببريم تا برنامه‌سازان در تهيه برنامه‌هايي با موضوع فرهنگ از آن سود ببرند.
رسانه يكي از اركان مهم و حكومتي در دنياي امروز است كه مديريت و هدايت افكار عمومي را بر عهده دارد و منبهع الهام همه حوزه هاي فرهنگي است و لازم است راهبردهايي را براي انجام اين مهم داشته باشد و بتواند نقش خود را در توسعه ايفا نمايد.لذا اين اثر مي كوشد تا با ابهام از منابع مطالعاتي قابل اتقان در حوزه اقتصاد،فرهنگ و رسانه راهبردهايي را براي رسانه ترسيم نمايد.
اصطلاح يا مفهوم فرهنگ داراي معاني بسيار و ابعاد گوناگون است. فرهنگ فارسي معين، واژه «فرهنگ» را مركب از دو واژه «فر» و «هنگ» و به معناي ادب، تربيت، دانش، علم، معرفت و آداب و رسوم تعريف كرده است. اما به لحاظ مفهومي، فرهنگ تحت عنوان منبع دانش، تجارب، باورها، ارزش‌ها، حركات، نگرش‌ها و معاني، سلسله مراتب، نقش‌ها، مفاهيم و مصنوعاتي دانسته شده است كه توسط گروهي از مردم از طريق تلاش‌هاي فردي و گروهي طي نسل‌ها كسب مي گردد. فرهنگ، همچون مجموعهاي از دستاوردهاي هنري، فكري و اخلاقي خودنمايي مي‌كند كه ميراث يك ملت را تشكيل ميدهد كه يك بار براي هميشه حاصل آمده و وحدت آن ملت را پايه‌گذاري مي‌كند.از اين رو، فرهنگ شامل همه فعاليت‌هاي انساني ميشود و سيماي واقعي زندگي همه انسان‌ها است. به همين دليل نيازهاي ابتدايي انسان براي ادامه زندگي را هسته اوليه فرهنگ مي‌گويند. در واقع تلاش جمعي گروه‌ها در پاسخ به اين نيازها منجر به ايجاد فرهنگ خاص جامعه آنان ميشود. از دلايل پيجيدگي فرهنگ ميتوان بيان داشت كه فرهنگ از يك مقوله متجانس نيست، بلكه متشكل از عناصر مختلف و متكثري است كه البته انسجام خود را حفظ كرده و يك كل تجزيه‌ناپذير و پويا را تشكيل داده است. بدين لحاظ، فرهنگ مجموعه منسجمي از ابزار و وسايل و اجناس مصرفي، منشورها و قوانين اساسي براي گروه‌هاي گوناگون اجتماعي، انديشه‌ها و پيشه‌ها، باورها و آداب و رسوم محسوب مي شود. فرهنگ ساده باشد يا پيچيده، در هر حال با دستگاه گسترده اي مواجه ايم كه بخشي از آن مادي، بخشي از آن انساني و بخشي ديگر معنوي است؛ بهمين دليل مي توان گفت: انسان موجودي فرهنگي است، چون بدون فرهنگ، وجود انساني بالفعل، حقيقي، متعالي و بالنده غير قابل تصور است. چرا كه فرهنگ مجموعه اي به هم پيوسته از آگاهي ها و مهارت هاي لازم و ضروري براي زندگي اعضاي جامعه است و بدون فرهنگ امكان ادامه زيست جامعه بشري وجود نخواهد داشت. از سوي ديگر، فرهنگ مقوله با ارزش، پيچيده و وسيعي است. به عبارت ديگر فرهنگ، نظام پيچيده و پوياي اجتماعي است كه در روند تكامل وجود اجتماعي انسان براي انطباق و سازگاري هر چه بيشتر با محيط طبيعي و اجتماعي و ادامه زندگي هر چه غني‌تر و خلاق‌تر، از سوي انسان جمعي آفريده شده و پرورده ميشود و از نسلي به نسل ديگر به عنوان ميراثي اجتماعي انتقال مي‌يابد. بدين لحاظ شايسته است كه رابطه تنگاتنگ فرهنگ و ساير حوزه‌هاي اجتماعي مورد توجه و مطالعه قرار گيرد. يكي از اين حوزه‌ها كه در شعار امسال نيز مورد توجه و تاكيد مقام معظم رهبري قرار گرفته است، حوزه اقتصاد و مباحث اقتصادي است.
امروزه رسانهها بيش از هر چيز بر افكار عمومي اثر مي‌گذارند و نگرش‌ها را تغيير مي‌دهند. با استفاده از رسانههاي جمعي ميتوان نگرش‌هاي غلط را در جامعه از ميان برد و باورهاي جديد را به جامعه القا كرد. در واقع رسانهها، ابزار اصلي انتقال اطلاعات در جوامع هستند كه هر روز مي‌توانند با خلق تفكري جديد به روند توسعه جامعه كمك كنند. در اين ميان، رسانه بر تقويت اصول اخلاقي و گرايش به آن توجه فراواني دارد. رسانه ملي (صدا و سيما) كه رسانهاي جمعي است از اين امتياز در شكل‌دهي و اثرگذاري بر فرهنگ جامعه برخوردار است، امّا به دليل پيچيدگي‌هاي خاص فرآيندهاي ارتباط جمعي و مديريت پيام، دقت و تفكر عميق و شايسته لازمه تحقق چنين امري است. با توجه به اينكه رسالت رسانه در جامعه ما در چارچوب احكام ديني و اسلام بنا شده است، بنابراين ضروري است رسانه در اصلاح رفتاري اجتماعي، انساني با رويكردهاي ديني، به حفظ و تثبيت ارزش‌ها توجه كند. در اين اثر، به شيوه‌هاي انتقال ارزش‌هاي اخلاقي، رسانه ملي توجه شده است. در فصل اول، كليات پژوهش ارائه شده و در فصل دوم، مباحث نظري مربوط به تربيت اخلاقي و رسانه بررسي شده و از ميان ديدگاه‌هاي گوناگون درباره اثرگذاري، نظريه كاشت و شكل‌دهي مبناي نظري بحث برگزيده شده است. فصل سوم، با در نظر گرفتن كاركردهاي مختلف رسانه، براي مديران و برنامه‌سازان برنامه‌هاي صدا و سيما تدوين گرديده است.
