اثر حاضر چكيده مقالات اولين همايش علمي پژوهشي اخلاق ورسانه است كه اداره كل پژوهش هاي اسلامي سازمان صدا و سيما در راستاي دستيابي به رسانه تراز انقلاب اسلامي با همكاري پنجاه نهاد عالي حوزوي، دانشگاهي و رسانه اي و استادان، پژوهشگران، دانشجويان ، طلاب و فضلا برگزار كرده است .رويكرد اين همايش در بخش‌ها و موضوعات پيشنهادي، مباني معرفت‌شناسي، هستي‌شناسي، انسان‌شناسي، دين‌شناسي، ارزش‌شناسي و روش‌شناسي اخلاق اسلامي و در دو محور اصلي بررسي، تبيين و آسيب‌شناسي رسانه اخلاقي و بررسي، تبيين و آسيب‌شناسي اخلاق رسانه اي است.
رعايت اخلاق در به دست آوردن اطلاعات از يك سوژه خبري چقدر اهميت دارد؟ آيا كنكاش در حريم خصوصي افراد مشهور براي انتشار يك تيتر داغ، امري اخلاقي است؟ ناديده گرفتن آراء و عقايد مخالف چطور؟ اگر يك مجري پخش زنده در ازاي دريافت مبلغي به صورت نامحسوس و تنها يك بار از يك "برند" نام ببرد، اخلاق را نقض كرده است؟ آيا تغيير در كنداكتور برنامه هاي تلويزيون به منظور برجسته تر كردن يك برنامه خاص با هنجارهاي اخلاقي در تضاد است؟ آيا مشكلات مالي يك شبكه تلويزيوني، انتشار تبليغاتي را كه با فرهنگ جامعه در تعارض است، توجيه مي كند؟ "سلبريتيها" چه كساني هستند؟ "منبع موثق" چيست و استفاده از آن چه شرايطي دارد؟ اينها سؤالاتي هستند كه ضرورت پرداختن به اخلاق رسانه را به وضوح مشخص مينمايند. با برجستهتر‌شدن نقش رسانهها در دنياي امروز، موضوع اخلاق رسانه اهميت ويژها ي پيدا كرده و علاوه بر چالشهايي كه از گذشته در اين حوزه وجود داشت، مسائل جديدي نيز مطرح شده است. از آنجا كه مسائل اخلاقي در حوزه رسانه مي‌توانند چالش‌هاي متعددي در فعاليت‌هاي روزمره اصحاب رسانه و مخاطبان آن ايجاد نمايند، پرداختن به اين موضوع يكي از نيازهاي مهم امروز رسانهها محسوب مي شود. كتاب حاضر در پاسخ به همين نياز ترجمه شده و مخاطب آن، همه علاقه مندان رسانه و به ويژه متخصصان، عوامل و دانشجويان رسانه هستند. اهالي رسانه بايد براي مواجهه و حل و فصل چالش‌هاي اخلاقي آماده باشند. آنها بايد بدانند كه در اين حرفه با چه مسائل اخلاقي روبه‌رو خواهند شد و چه انتظاراتي از آنها وجود دارد.
بدون شك تبيين و توجه به مناسبتهاي ديني با درون مايه برگرفته از معارف الهي و فرهنگ اسلامي در ذات خود علاوه بر تعظيم شعائر مذهبي و ارزش هايي همچون عزت ملي، وحدت ملي و روح مشاركت جويي، مي تواند عاملي براي ايجاد دلبستگي بيشتر مردم به آموزه هاي ديني و آرمان هاي ناب اسلامي باشد. از سويي بنابر تعاليم ديني و اسلامي، بزرگداشت مناسبتها و ايام الله و تعظيم شعائر الله به‌عنوان مصاديق تحول انسان و تحقق شايسته اين مهم معرفي شده است و نقش عمدهاي در اشاعه فرهنگ غني اسلامي دارد. از ديگر سو بهدليل دو ويژگي مهم «ديني و مليبودن» سازمان صدا‌وسيما، مناسبتهاي ديني و ملي جز جدانشدني از فرايند توليد و پخش در برنامه ريزي خرد و كلان اين رسانه بزرگ به‌شمار ميآيند. اين موضوع بزرگ‌ترين فلسفه وجودي توليد اين اثر در اداره كل پژوهش هاي اسلامي رسانه است. اهميت اين موضوع، اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه را بر آن داشت تا با تدوين مجموعهاي با عنوان «ايده‌ها؛ دستينه‌اي براي پژوهشگران و برنامه‌سازان» علاوه بر معرفي آثار مناسب با مناسبت هاي مذهبي كه در اداره كل منتشر شده است به معرفي محورها، موضوعها و ايده هاي پيشنهادي براي گروه هاي مختلف برنامهساز در رسانه ملي بپردازد. اميد است اين تلاش اندك، گامي مؤثر در پيشبرد اهداف رسانه ملي باشد. اين اثر دومين دفتر مجموعه «ايده ها»ست كه در آن به مناسبت هاي شمسي و قمري فصل تابستان مي پردازد. در طراحي اين كتاب سعي شده است برخي از مهم‌ترين دغدغه هاي پژوهشگران و برنامه سازان در حوزه انقلاب اسلامي، تاريخ و مناسبتها مورد توجه قرار گيرد كه در ذيل به آنها اشاره ميشود. درج دقيق تاريخ و مناسبتهاي شمسي، قمري و ميلادي با استفاده از منابع معتبر و با آخرين اطلاعات جمع آوري شده از مركز تقويم ژئوفيزيك دانشگاه تهران (مصوبه شوراي فرهنگ عمومي) معرفي آيات و روايتهاي مناسب با مناسبت روز معرفي كتاب، نشريه و ويژهنامه هاي مناسب با مناسبتهاي مهم ملي و مذهبي معرفي موضوعها و ايده هاي پيشنهادي مناسبتهاي مذهبي براي گروه هاي مختلف برنامهساز با هدف جلوگيري از تكراري‌شدن مباحث كارشناسي شبكه ها در ايام منتسب به معصومان(ع).
مقام معظم رهبري طبق يك سنت حسنه، با توجه به ضرورتهاي موجود و شرايط سياسي و اقتصادي و اجتماعي و نيز ترفندها و توطئههاي دشمنان، براي هر سال، نام و شعار خاصي برميگزينند. رهبر فرزانه انقلاب، در اهميت اين موضوع ميفرمايند: ... شعار سال با دو منظور مطرح ميشود: يكي جهتدادن به سياستهاي اجرايي و عملكرد مسئولين دولتي و مسئولين حكومتي است، يكي توجيه افكار عمومي است؛ يعني افكار عمومي توجّه پيدا كنند به اينكه چه مسئله‌اي امروز براي كشور مهم است. براين اساس، نام حمايت از كالاي ايراني را براي سال 1397 انتخاب و در توضيح آن ميفرمايند: ... امروز براي كشور، مسئله كالاي ايراني يك مسئله مهمّي است. .... شعار امسال، هم خطاب به مسئولين است، هم خطاب به مردم است. شعار امسال حمايت از كالاي ايراني است. كالاي ايراني يعني محصول نهايي كار و سرمايه و فعّاليّت اقتصادي و ذهن و ابتكار و همه‌چيز. سرمايه‌گذار با سرمايه خود، كارگر با كار خود، طرّاح با ذهن خود و با دانش خود، اينها همه تلاش ميكنند و محصول [كار آنها] ميشود كالاي ايراني. بنابراين چيز باعظمتي است، چيز بسيار مهمّي است، اين را بايستي حمايت كرد. در حمايت از اين كالاي ايراني، كه محصول تلاش فعّالان اقتصادي و فعّالان كارگري و سرمايه‌گذاران و برنامه‌ريزان و طرّاحان و مانند اينها است، هم مردم نقش دارند به‌عنوان توليد‌كننده كالاي ايراني، هم مردم نقش دارند به‌عنوان مصرف‌كننده كالاي ايراني؛ هم بايد توليد كنند، هم بايد مصرف كنند؛ هم بايد در توليد تلاش كنند... در اينباره، مسئوليتهايي متوجه رسانه ملي است كه از جمله آنهاست: تبيين ابعاد مختلف موضوع، اصول و مباني و راه و روش‌هاي تحقق آن، وظايف مسئولين و مردم، پيگيري فعاليت‌هاي قواي سهگانه و ارائه گزارش از عملكردها و... بر اين اساس، يكي از كارهاي ضروري در انواع فعاليت‌هاي دستاندركاران رسانه ملي به ويژه برنامه‌سازان، تبيين مباني موضوع سال و بررسي موضوع از زواياي مختلف و مناسب با نياز مخاطبان است. اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه با درك اين نقش اساسي و بر اساس مأموريت راهبردي و وظايف ذاتي خويش و به هدف ياريرساندن به برنامه‌سازان محترم رسانه ملي اين مجموعه را تقديم مي‌كند . برخي از مهم‌ترين عناوين اثر پيشرو به شرح ذيل است: ـ اصول و مباني توليد و مصرف كالاي داخلي (در آيات و روايات) ـ حمايت از توليد و مصرف كالاي داخلي از منظر امام خميني رحمه الله و مقام معظم رهبري(مدظله العالي) ـ خانواده و حمايت از كالاي ايراني با تأكيد بر نقش رسانه ملي (محورها و ايده‌هاي برنامهسازي) ـ تجربههاي موفق اقتصادي در كشورهاي جهان و... اين پژوهش در گروه انقلاب اسلامي، تاريخ و مناسبتهاي دفتر پژوهشهاي كاربردي دين و رسانه به سرانجام رسيده كه اميدواريم ويراست دوم كتاب ساخت ايران مورد استفاده مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي قرار گيرد از همه عزيزاني كه در به ثمر نشستن اين مجموعه نقش داشتند بهويژه نويسندگان و پژوهشگران محترم آقايان: سيدصادق سيدنژاد، حجتالاسلام والمسلمين عبدالله جلالي، حجتالسلام والمسلمين محمد طوسي، احسان آذركمند، عيسي زارعي، حميد رحماني، محمدمهدي قرباني و خانمها: فريده پيشوايي، زهرا متعلم و فاطمه جهانگير صميمانه تشكر و قدرداني مي‌كنيم.
اهميت و ارزش اميد در فرد و اجتماع، امري مهم و بديهي است كه يكي از مؤلفههاي ارزشمند سرمايه اجتماعي به‌شمار مي‌آيد. بي‌شك، يكي از سازمان‌‌هاي اثرگذار در ايجاد اميد و تقويت اين سرمايه اجتماعي، رسانهها بهويژه رسانههاي صوتي و تصويري است. صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، يكي از رسانههاي مؤثر در مصاف جنگ نرمِ رسانهاي، موظف است اين سرمايه اجتماعي را تقويت كند و روح اميد را در جامعه بدمد. ازاين‌رو اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي انجام وظايف محوله، اين مجموعه را كه داراي فصول مختلفي در باب اميد و اميدبخشي در رسانه است، تهيه كرده و در پنج فصل در اختيار مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي قرار داده است. موضوع فصل‌هاي اين كتاب عبارت است از: فصل اول: كلياتي در باب اميد و اميدبخشي؛ فصل دوم: اميد و اميدواري در فرهنگ اسلامي؛ فصل سوم: راهبردها، سياستها، راهكارهاي رسانهاي و محورهاي موضوعي براي برنامهسازي؛ فصل چهارم: اميد در آينه حكايت‌‌هاي تاريخي و سيره معصومان(ع) و در پايان، كتاب‌‌ها و مقالاتي كه درباره اميد به رشته تحرير درآمده‌‌اند، معرفي شده است. اميدواريم اين پژوهش بتواند براي خوانندگان محترم، مفيد باشد و گامي هرچند كوچك در راستاي تعميم اين سرمايه اجتماعي؛ يعني اميد برداشته باشيم. لازم است از گروه مطالعات اجتماعي و رسانه و گروه اعتقادات و رسانه سابق كه اين اثر در آنجا سامان يافته و نيز تمام كساني كه در پديدآمدن اين كتاب ما را ياري كردند تشكر و قدرداني كنيم، بهويژه از آقايان: سيدعلي موسوي ميركلايي، محمد اعتضادالسلطنه، مجيد خبازي و سركار خانم الهه صابري كه جمع‌آوري و تنظيم فصول مختلف كتاب به همت ايشان به نتيجه رسيد.
امروزه يكي از خلاء‌هاي محسوس در حوزه نظري سينماي ايران، اين است كه در پيوند ميان سينما، كه تأثيرگذارترين هنر در فضاي مدرن است، با دين (اسلام) كه سامان‌دهنده مناسبات انساني و اجتماعي است، زمينه‌هاي نظري وجود ندارد. در اين راستا، شناخت ژانر و سبك‌هاي سينمايي و نسبت‌سنجي ميان آنها و آموزه‌هاي ديني، از دغدغه‌هاي مهم و مطرح سينماي ايران از ابتداي انقلاب تاكنون بوده است. از سويي واقعگرايي در فيلم و سينما نه‌تنها به عنوان يكي از سبك‌هاي مهم تاريخ سينما مطرح است، بلكه سبكي است كه بيشترين موفقيت را در سينماي ايران به همراه داشته و همواره تحليل‌گران هنري به آن توجه كرده‌اند. شناخت و نسبت‌سنجي ميان واقعگرايي سينما با دين و ظرفيتي كه اين سبك در ارائه مفاهيم ديني ميتواند داشته باشد، هدف اصلي اين پژوهش است. اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي وظيفه ذاتي خود، كه پشتيباني از بنيان‌هاي نظري رسانه ديني است، از تلاش‌هاي پژوهشگر محترم اين اثر، آقاي وحيد حياتي و همچنين از گروه فرهنگ و هنر ديني رسانه سابق، كه اين اثر در آن گروه سامان يافته است، به دليل هدايت‌هاي كاربردي‌شان تشكر و قدرداني مي‌كند. اميد است اين اثر بتواند در زمينه‌ها و مباحث نظري، راهكارهايي را براي رسانه ديني فراهم كرده باشد تا سينماي ديني، هم‌پاي سينماي ايران، در نظريه‌پردازي به بالندگي برسد.
در اين پژوهش برآنيم با بهره‌گيري از منابع ارزشمند ديني و ديدگاه كارشناسان، افزون بر روشن كردن ديدگاه اسلام درباره مسئله مد، به جلوه‌ها، ويژگي‌ها، علل پيدايش، آثار و پي‌آمدهاي مدهاي منفي در جامعه بپردازيم. همچنين براي كاهش پي‌آمدها و اصلاح مدگرايي، راهكارهايي اجرايي پيشنهاد مي‌دهيم، به اين اميد كه گامي هرچند كوچك، در اصلاح و تعديل مدگرايي منفي در جامعه باشد.
بي‌شك رسانه ملي ميتواند با در نظرگرفتن سياستها و راهبردهاي درست، به‌عنوان مهم‌ترين ابزار تعيين‌كننده و اثرگذار در عرصه انتخابات، نقش كليدي و محوري در افزايش مشاركت اجتماعي مردم، نشاط فضاي انتخاباتي و دقت در انتخاب فرد اصلح ايفا كند. در آستانه انتخابات رياستجمهوري كه در خرداد 1400 برگزار خواهد شد، اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه با هدف كمك به تأمين محتوا و ارتقاي سطح برنامه‌هاي شبكه‌هاي ملي و استاني، مجموعه حاضر را در دوفصل، تقديم برنامه‌سازان محترم رسانه ملي مي‌كند. در پايان از پژوهشگران ارجمندي كه در توليد اين اثر مشاركت فعال داشتند بهويژه جناب آقاي سيدصادق سيدنژاد و جناب آقاي احسان آذركمند تشكر مي‌كنيم.
امنيت از موضوعاتي است كه اسلام تأكيد فراواني بر آن كرده است. پيامبر گرامي اسلام(ص) امنيت و سلامتي را در كنار هم قرار مي‌دهند و آن را دو نعمتي معرفي مي كنند كه كسي اندازه آن را نمي‌شناسد و زماني قدر آن را مي‌داند كه از وجودش محروم باشد. امنيت از عوامل اصلي رشد، پيشرفت و رفاه و ... است و بدون آن، امكان زندگي راحت متصور نيست. در كنار امنيت، داشتن احساس امنيت نيز اهميت دارد؛ زيرا بدون اين احساس، كاركردهاي آن زير سؤال مي‌رود. احساس امنيت اجتماعي؛ يعني افراد جامعه بدون دغدغه و ترس در اجتماع رفت‌وآمد كنند و با يكديگر تعامل منطقي داشته باشند. در ايجاد امنيت و احساس آن، دستگاه هاي متعددي سهيم هستند و اين مسئله از عهده يك سازمان يا نهاد خارج است. با اين حال هيچ‌يك از آنها به اندازه رسانه ها بهويژه رسانه ملي اثرگذار نيست. رسانه مي تواند با پخش يك خبر نابه‌جا يا نمايش‌دادن فيلمي نامناسب، احساس امنيت را از مردم بگيرد؛ اگرچه امنيت فيزيكي وجود دارد، ولي مردم آن را احساس نمي‌كنند و بالعكس. ازاين‌رو برنامه‌ريزي دقيق و نظارت در رسانه ملي براي ايجاد امنيت، امري ضروري است كه پژوهش در اين زمينه بر هر چيزي مقدم است. بنابراين بررسي نقش رسانه در ايجاد احساس امنيت موضوع مهمي است كه اين كتاب درصدد بيان آن است. در پايان از تلاش‌هاي پژوهشگر ارجمند جناب آقاي دكتر مجيد امامي در پديدآوري اين اثر قدرداني مي‌كنيم و اميدواريم نوشتار حاضر محل استفاده اصحاب رسانه قرار گيرد. اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه
رسانه و انقلاب دو واژه‌اي هستند كه در تعامل با يكديگر قرار دارند؛ رسانهها در مسير شكل‌گيري و به‌نتيجه‌رسيدن انقلاب، نقش آفريني ميكنند و انقلاب براي شكل‌گرفتن و به‌وقوع‌پيوستن به رسانه نيازمند است. اين واقعيت در تمامي انقلاب‌ها و نهضت‌ها، هرچند به شكل‌هاي گوناگون، خود را نشان داده است. رسانه در يك تعريف عام به معناي رساندن است كه اين تعريف لغوي، دراصطلاح، به‌صورت «رساندن پيام از طريق يك ابزار به دست مخاطب» بازتعريف ميشود. رسانه خود به‌عنوان ابزاري كه نشر و ترويج بسياري از ابعاد فرهنگ را برعهده دارد، ميتواند زمينه‌ساز يك گفتمان، يا جريان‌ساز در بسترهاي مختلف جامعه شود. اين موضوع باعث شده است جايگاه اين ابزار در زندگي امروزي، به يكي از مهم‌ترين ابزارها تبديل شود كه ميتواند ساختار اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي يك كشور را تحت تأثير خود قرار دهد. ازسوي ديگر، انقلاب؛ يعني دگرگوني در اركان سياسي يك نظام و تغيير اساسيِ حداقل در سطوحي از ساختار سياسي جامعه و با اين تعريف، يكي از بزرگ‌ترين انقلاب‌ها در قرن بيستم، انقلاب اسلامي ايران است كه در بهمن 1357 به پيروزي رسيد و هرچند در اواخر قرنِ رشد و اوج‌گيري تكنولوژي به‌وقوع پيوست؛ اما به‌صورت گسترده‌اي از رسانههاي سنتي در ايران آن روزگار بهره گرفت و در مسير خود، در دوره اوج و دستيابي به پيروزي، رسانههاي مدرن آن مقطع را نيز به‌خدمت درآورد. البته بايد دانست كه رسانههاي دوران انقلاب، شامل مسجد و خطابه، اطلاعيه و اعلاميه، ديوارنويسي و شب‌نامه‌هايي بودند كه در زمان قبل از انقلاب براي رساندن پيام‌هاي رهبران نهضت در ابعاد مختلف و با روش‌هاي متفاوت انجام ميگرفت. اين ابزارها در مقابل ابزارهاي امروز، اعم از تلويزيون، ماهواره، اينترنت، شبكه‌هاي اجتماعي و...، هرچند كوچك به‌نظر ميرسند؛ اما ابزارهايي بودند كه در زمان انقلاب توانستند كارايي خود را با پيروزي انقلاب اسلامي به نمايش بگذارند؛ ازسوي ديگر، ابزارها و رسانههاي مدرن آن زمان شامل تلويزيون، راديو، كاست و... بودند كه در اختيار رژيم شاهنشاهي قرار داشتند. درواقع، آن ابزارهاي كوچك رسانهاي، در مقابل اين ابزارهاي بزرگ دولتي قرار گرفته بود و به نوعي ميتوان گفت كه انقلاب در يك محور؛ يعني جنگ رسانهاي نيز به حركت خود ادامه ميداد. اين نوشتار در پي آن است كه با نگاهي موردي و مصداقي به كاركرد آن رسانهها و چندوچون كاربرد آنها در انقلاب و در ادامه، تسلط بر رسانههاي مدرن دولتي بپردازد و نشان دهد كه انقلاب اسلامي، نماد پيروزي رسانههاي كوچك و سنتي بر رسانههاي بزرگ و دولتي بود. همچنين تلاش شده است كه به يكي از ابعاد اصلي اين انقلاب؛ يعني بازشناسي، واكاوي و بازتعريف رسانهاي انقلاب ـ كه در بيشتر نوشتارهاي رسمي مغفول مانده ـ پرداخته شود. مجموعه حاضر تلاش و كوششي مجدانه در گردآوري و تدوين نقش‌آفريني رسانههاي سنتي و مدرن در شكل‌گيري و پيروزي انقلاب اسلامي است كه با سعي و همت پژوهشگر ارجمند، جناب آقاي سيدمحمدحسين حسيني هرندي به‌صورت پژوهشي دائره‌المعارف‌گونه تجميع شده است. اميد است اين نوشتار به‌عنوان پشتوانه‌اي براي برنامه‌سازان و پژوهشگران رسانه ايفاي نقش نمايد. اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه
