اثر حاضر چكيده مقالات اولين همايش علمي پژوهشي اخلاق ورسانه است كه اداره كل پژوهش هاي اسلامي سازمان صدا و سيما در راستاي دستيابي به رسانه تراز انقلاب اسلامي با همكاري پنجاه نهاد عالي حوزوي، دانشگاهي و رسانه اي و استادان، پژوهشگران، دانشجويان ، طلاب و فضلا برگزار كرده است .رويكرد اين همايش در بخشها و موضوعات پيشنهادي، مباني معرفتشناسي، هستيشناسي، انسانشناسي، دينشناسي، ارزششناسي و روششناسي اخلاق اسلامي و در دو محور اصلي بررسي، تبيين و آسيبشناسي رسانه اخلاقي و بررسي، تبيين و آسيبشناسي اخلاق رسانه اي است.
رعايت اخلاق در به دست آوردن اطلاعات از يك سوژه خبري چقدر اهميت دارد؟ آيا كنكاش در حريم خصوصي افراد مشهور براي انتشار يك تيتر داغ، امري اخلاقي است؟ ناديده گرفتن آراء و عقايد مخالف چطور؟ اگر يك مجري پخش زنده در ازاي دريافت مبلغي به صورت نامحسوس و تنها يك بار از يك "برند" نام ببرد، اخلاق را نقض كرده است؟ آيا تغيير در كنداكتور برنامه هاي تلويزيون به منظور برجسته تر كردن يك برنامه خاص با هنجارهاي اخلاقي در تضاد است؟ آيا مشكلات مالي يك شبكه تلويزيوني، انتشار تبليغاتي را كه با فرهنگ جامعه در تعارض است، توجيه مي كند؟ "سلبريتيها" چه كساني هستند؟ "منبع موثق" چيست و استفاده از آن چه شرايطي دارد؟ اينها سؤالاتي هستند كه ضرورت پرداختن به اخلاق رسانه را به وضوح مشخص مينمايند. با برجستهترشدن نقش رسانهها در دنياي امروز، موضوع اخلاق رسانه اهميت ويژها ي پيدا كرده و علاوه بر چالشهايي كه از گذشته در اين حوزه وجود داشت، مسائل جديدي نيز مطرح شده است. از آنجا كه مسائل اخلاقي در حوزه رسانه ميتوانند چالشهاي متعددي در فعاليتهاي روزمره اصحاب رسانه و مخاطبان آن ايجاد نمايند، پرداختن به اين موضوع يكي از نيازهاي مهم امروز رسانهها محسوب مي شود. كتاب حاضر در پاسخ به همين نياز ترجمه شده و مخاطب آن، همه علاقه مندان رسانه و به ويژه متخصصان، عوامل و دانشجويان رسانه هستند. اهالي رسانه بايد براي مواجهه و حل و فصل چالشهاي اخلاقي آماده باشند. آنها بايد بدانند كه در اين حرفه با چه مسائل اخلاقي روبهرو خواهند شد و چه انتظاراتي از آنها وجود دارد.
بدون شك تبيين و توجه به مناسبتهاي ديني با درون مايه برگرفته از معارف الهي و فرهنگ اسلامي در ذات خود علاوه بر تعظيم شعائر مذهبي و ارزش هايي همچون عزت ملي، وحدت ملي و روح مشاركت جويي، مي تواند عاملي براي ايجاد دلبستگي بيشتر مردم به آموزه هاي ديني و آرمان هاي ناب اسلامي باشد. از سويي بنابر تعاليم ديني و اسلامي، بزرگداشت مناسبتها و ايام الله و تعظيم شعائر الله بهعنوان مصاديق تحول انسان و تحقق شايسته اين مهم معرفي شده است و نقش عمدهاي در اشاعه فرهنگ غني اسلامي دارد. از ديگر سو بهدليل دو ويژگي مهم «ديني و مليبودن» سازمان صداوسيما، مناسبتهاي ديني و ملي جز جدانشدني از فرايند توليد و پخش در برنامه ريزي خرد و كلان اين رسانه بزرگ بهشمار ميآيند. اين موضوع بزرگترين فلسفه وجودي توليد اين اثر در اداره كل پژوهش هاي اسلامي رسانه است. اهميت اين موضوع، اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه را بر آن داشت تا با تدوين مجموعهاي با عنوان «ايدهها؛ دستينهاي براي پژوهشگران و برنامهسازان» علاوه بر معرفي آثار مناسب با مناسبت هاي مذهبي كه در اداره كل منتشر شده است به معرفي محورها، موضوعها و ايده هاي پيشنهادي براي گروه هاي مختلف برنامهساز در رسانه ملي بپردازد. اميد است اين تلاش اندك، گامي مؤثر در پيشبرد اهداف رسانه ملي باشد. اين اثر دومين دفتر مجموعه «ايده ها»ست كه در آن به مناسبت هاي شمسي و قمري فصل تابستان مي پردازد. در طراحي اين كتاب سعي شده است برخي از مهمترين دغدغه هاي پژوهشگران و برنامه سازان در حوزه انقلاب اسلامي، تاريخ و مناسبتها مورد توجه قرار گيرد كه در ذيل به آنها اشاره ميشود. درج دقيق تاريخ و مناسبتهاي شمسي، قمري و ميلادي با استفاده از منابع معتبر و با آخرين اطلاعات جمع آوري شده از مركز تقويم ژئوفيزيك دانشگاه تهران (مصوبه شوراي فرهنگ عمومي) معرفي آيات و روايتهاي مناسب با مناسبت روز معرفي كتاب، نشريه و ويژهنامه هاي مناسب با مناسبتهاي مهم ملي و مذهبي معرفي موضوعها و ايده هاي پيشنهادي مناسبتهاي مذهبي براي گروه هاي مختلف برنامهساز با هدف جلوگيري از تكراريشدن مباحث كارشناسي شبكه ها در ايام منتسب به معصومان(ع).
مقام معظم رهبري طبق يك سنت حسنه، با توجه به ضرورتهاي موجود و شرايط سياسي و اقتصادي و اجتماعي و نيز ترفندها و توطئههاي دشمنان، براي هر سال، نام و شعار خاصي برميگزينند. رهبر فرزانه انقلاب، در اهميت اين موضوع ميفرمايند: ... شعار سال با دو منظور مطرح ميشود: يكي جهتدادن به سياستهاي اجرايي و عملكرد مسئولين دولتي و مسئولين حكومتي است، يكي توجيه افكار عمومي است؛ يعني افكار عمومي توجّه پيدا كنند به اينكه چه مسئلهاي امروز براي كشور مهم است. براين اساس، نام حمايت از كالاي ايراني را براي سال 1397 انتخاب و در توضيح آن ميفرمايند: ... امروز براي كشور، مسئله كالاي ايراني يك مسئله مهمّي است. .... شعار امسال، هم خطاب به مسئولين است، هم خطاب به مردم است. شعار امسال حمايت از كالاي ايراني است. كالاي ايراني يعني محصول نهايي كار و سرمايه و فعّاليّت اقتصادي و ذهن و ابتكار و همهچيز. سرمايهگذار با سرمايه خود، كارگر با كار خود، طرّاح با ذهن خود و با دانش خود، اينها همه تلاش ميكنند و محصول [كار آنها] ميشود كالاي ايراني. بنابراين چيز باعظمتي است، چيز بسيار مهمّي است، اين را بايستي حمايت كرد. در حمايت از اين كالاي ايراني، كه محصول تلاش فعّالان اقتصادي و فعّالان كارگري و سرمايهگذاران و برنامهريزان و طرّاحان و مانند اينها است، هم مردم نقش دارند بهعنوان توليدكننده كالاي ايراني، هم مردم نقش دارند بهعنوان مصرفكننده كالاي ايراني؛ هم بايد توليد كنند، هم بايد مصرف كنند؛ هم بايد در توليد تلاش كنند... در اينباره، مسئوليتهايي متوجه رسانه ملي است كه از جمله آنهاست: تبيين ابعاد مختلف موضوع، اصول و مباني و راه و روشهاي تحقق آن، وظايف مسئولين و مردم، پيگيري فعاليتهاي قواي سهگانه و ارائه گزارش از عملكردها و... بر اين اساس، يكي از كارهاي ضروري در انواع فعاليتهاي دستاندركاران رسانه ملي به ويژه برنامهسازان، تبيين مباني موضوع سال و بررسي موضوع از زواياي مختلف و مناسب با نياز مخاطبان است. ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه با درك اين نقش اساسي و بر اساس مأموريت راهبردي و وظايف ذاتي خويش و به هدف ياريرساندن به برنامهسازان محترم رسانه ملي اين مجموعه را تقديم ميكند . برخي از مهمترين عناوين اثر پيشرو به شرح ذيل است: ـ اصول و مباني توليد و مصرف كالاي داخلي (در آيات و روايات) ـ حمايت از توليد و مصرف كالاي داخلي از منظر امام خميني رحمه الله و مقام معظم رهبري(مدظله العالي) ـ خانواده و حمايت از كالاي ايراني با تأكيد بر نقش رسانه ملي (محورها و ايدههاي برنامهسازي) ـ تجربههاي موفق اقتصادي در كشورهاي جهان و... اين پژوهش در گروه انقلاب اسلامي، تاريخ و مناسبتهاي دفتر پژوهشهاي كاربردي دين و رسانه به سرانجام رسيده كه اميدواريم ويراست دوم كتاب ساخت ايران مورد استفاده مديران و برنامهسازان رسانه ملي قرار گيرد از همه عزيزاني كه در به ثمر نشستن اين مجموعه نقش داشتند بهويژه نويسندگان و پژوهشگران محترم آقايان: سيدصادق سيدنژاد، حجتالاسلام والمسلمين عبدالله جلالي، حجتالسلام والمسلمين محمد طوسي، احسان آذركمند، عيسي زارعي، حميد رحماني، محمدمهدي قرباني و خانمها: فريده پيشوايي، زهرا متعلم و فاطمه جهانگير صميمانه تشكر و قدرداني ميكنيم.
اهميت و ارزش اميد در فرد و اجتماع، امري مهم و بديهي است كه يكي از مؤلفههاي ارزشمند سرمايه اجتماعي بهشمار ميآيد. بيشك، يكي از سازمانهاي اثرگذار در ايجاد اميد و تقويت اين سرمايه اجتماعي، رسانهها بهويژه رسانههاي صوتي و تصويري است. صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، يكي از رسانههاي مؤثر در مصاف جنگ نرمِ رسانهاي، موظف است اين سرمايه اجتماعي را تقويت كند و روح اميد را در جامعه بدمد. ازاينرو ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي انجام وظايف محوله، اين مجموعه را كه داراي فصول مختلفي در باب اميد و اميدبخشي در رسانه است، تهيه كرده و در پنج فصل در اختيار مديران و برنامهسازان رسانه ملي قرار داده است. موضوع فصلهاي اين كتاب عبارت است از: فصل اول: كلياتي در باب اميد و اميدبخشي؛ فصل دوم: اميد و اميدواري در فرهنگ اسلامي؛ فصل سوم: راهبردها، سياستها، راهكارهاي رسانهاي و محورهاي موضوعي براي برنامهسازي؛ فصل چهارم: اميد در آينه حكايتهاي تاريخي و سيره معصومان(ع) و در پايان، كتابها و مقالاتي كه درباره اميد به رشته تحرير درآمدهاند، معرفي شده است. اميدواريم اين پژوهش بتواند براي خوانندگان محترم، مفيد باشد و گامي هرچند كوچك در راستاي تعميم اين سرمايه اجتماعي؛ يعني اميد برداشته باشيم. لازم است از گروه مطالعات اجتماعي و رسانه و گروه اعتقادات و رسانه سابق كه اين اثر در آنجا سامان يافته و نيز تمام كساني كه در پديدآمدن اين كتاب ما را ياري كردند تشكر و قدرداني كنيم، بهويژه از آقايان: سيدعلي موسوي ميركلايي، محمد اعتضادالسلطنه، مجيد خبازي و سركار خانم الهه صابري كه جمعآوري و تنظيم فصول مختلف كتاب به همت ايشان به نتيجه رسيد.
امروزه يكي از خلاءهاي محسوس در حوزه نظري سينماي ايران، اين است كه در پيوند ميان سينما، كه تأثيرگذارترين هنر در فضاي مدرن است، با دين (اسلام) كه ساماندهنده مناسبات انساني و اجتماعي است، زمينههاي نظري وجود ندارد. در اين راستا، شناخت ژانر و سبكهاي سينمايي و نسبتسنجي ميان آنها و آموزههاي ديني، از دغدغههاي مهم و مطرح سينماي ايران از ابتداي انقلاب تاكنون بوده است. از سويي واقعگرايي در فيلم و سينما نهتنها به عنوان يكي از سبكهاي مهم تاريخ سينما مطرح است، بلكه سبكي است كه بيشترين موفقيت را در سينماي ايران به همراه داشته و همواره تحليلگران هنري به آن توجه كردهاند. شناخت و نسبتسنجي ميان واقعگرايي سينما با دين و ظرفيتي كه اين سبك در ارائه مفاهيم ديني ميتواند داشته باشد، هدف اصلي اين پژوهش است. ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي وظيفه ذاتي خود، كه پشتيباني از بنيانهاي نظري رسانه ديني است، از تلاشهاي پژوهشگر محترم اين اثر، آقاي وحيد حياتي و همچنين از گروه فرهنگ و هنر ديني رسانه سابق، كه اين اثر در آن گروه سامان يافته است، به دليل هدايتهاي كاربرديشان تشكر و قدرداني ميكند. اميد است اين اثر بتواند در زمينهها و مباحث نظري، راهكارهايي را براي رسانه ديني فراهم كرده باشد تا سينماي ديني، همپاي سينماي ايران، در نظريهپردازي به بالندگي برسد.
در اين پژوهش برآنيم با بهرهگيري از منابع ارزشمند ديني و ديدگاه كارشناسان، افزون بر روشن كردن ديدگاه اسلام درباره مسئله مد، به جلوهها، ويژگيها، علل پيدايش، آثار و پيآمدهاي مدهاي منفي در جامعه بپردازيم. همچنين براي كاهش پيآمدها و اصلاح مدگرايي، راهكارهايي اجرايي پيشنهاد ميدهيم، به اين اميد كه گامي هرچند كوچك، در اصلاح و تعديل مدگرايي منفي در جامعه باشد.
هدف از انجامدادن اين طرحواره، در دسترس قراردادن اطلاعات مرتبط با شخصيت و انديشه حضرت فاطمه زهرا(س) براي مخاطبان هدف؛ يعني كارشناسان و فعالان عرضه پيام در حوزه رسانههاي گوناگون است. در اين مجموعه تلاش شده است، اطلاعات و آگاهيهاي فراواني درباره شخصيت، زندگاني و فرهنگ فاطمي، بهصورت چكيده و منسجم به برنامهسازان رسانههاي شنيداري و ديداري و فعالان فضاي مجازي، اصحاب فرهنگ و هنر و هر كسي كه رسالت انتقال پيام را در جامعه به عهده دارد، تقديم شود تا با مراجعه كمتر به منابع پراكنده اوليه، بتوانند از آن در تمامي فرايندهاي برنامهسازي اعم از علمي، ادبي يا در قالب ترجمان ديداري و تصويري ثابت و متحرك بهره ببرند.
معاد از ارکان اعتقادی دین اسلام است و بخش زیادی از متون این دین، به معاد و جهان پس از مرگ اختصاص دارد؛ زیرا اعتقاد به توحید و عدالت و قدرت خداوند فقط در سایه معاد کامل می گردد؛ ایمان به معاد، به زندگی انسان، معنا و مفهوم میبخشد و زندگی را از پوچی و بیهودگی خارج میسازد و ایمان به جهان دیگر، ضامن اجرای قوانین الهی، ایثار و فداکاری و انگیزه مهم پرهیزکاری است. معادباوری، روح دنیاپرستی و شهوات زودگذر را از دل آدمی میزداید و انسان را به انجامدادن کارهای خیر و خداپسندانه تشویق میکند. برایناساس ترویج معادباوری در نظام اسلامی، رسالت همه نهادهای فرهنگی است. دراینمیان، رسانه ها بهدلیل جایگاه ویژهای که دارند، وظیفه بسیار سنگین تری در مقایسه با دیگر نهادهای فرهنگی برعهده دارند. متأسفانه در دنیای امروز، اکثر رسانه ها در نشر فرهنگ مادیگری و ابتذال از یکدیگر سبقت می گیرند و نفی جهان آخرت و معادباوری از پیشفرض های تولیدات آنها است. صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران از معدود رسانههایی است که در راستای نشر فرهنگ توحیدی و قرآنی و اهلبیت عصمت و طهارت(عع)، پرچمدار رسانههای دینی و آرمان گرا است. به همین منظور، برای تحقق سیاستگذاری و برنامهسازی در موضوع معاد انسان و جهان، پژوهش حاضر در دستور کار ادارهکل پژوهش های اسلامی رسانه قرار گرفت و متن پیش رو، منظومه محتوایی و پشتیبانی تبیینی سند تدبیر «معاد انسان و جهان» است که برای بهرهگیری مدیران و برنامهسازان، تحقیق و تنظیم شده است. در این پژوهش، تلاش کردهایم به موضوعات اصلی بپردازیم که بیشتر اندیشمندان دینی (با تمرکز بر نظرات امامین انقلاب) روی آنها توافق دارند و از اشاره و تحلیل مسائل پراکنده، که طرح آن در افکار عمومی نفعی ندارد، بپرهیزیم. در پایان لازم است از پژوهشگر ارجمند سرکار خانم فاطمه سلیمانی پور که در پدیدآوری این پژوهش تلاش داشتند، سپاسگزاری کنیم. همچنین از همکاریهای جناب آقای محمد اعتضادالسلطنه در به ثمررساندن این اثر تشکر میکنیم. امیدواریم این پژوهش، گام کوچکی در بازنمایی فرهنگ معاد و معادباوری در رسانه ملی باشد. ادارهکل پژوهشهای اسلامی رسانه
بدون شك تبيين و توجه به مناسبتهاي ديني با درونمايه برگرفته از معارف الهي در ذات خود علاوه بر تعظيم شعائر مذهبي و ارزشهايي همچون ولايتمداري، عزتطلبي، وحدت ملي و روح مشاركتجويي، ميتواند عاملي براي ايجاد دلبستگي بيشتر به آموزههاي ديني و آرمانهاي اسلامي باشد. از سويي با توجه به تعاليم اسلامي، بزرگداشت مناسبتها و ايامالله، تكريم شخصيتهاي ديني، علمي و... از جمله مصاديق مهم تعظيم شعائرالله محسوب ميشود و در عين حال نقش مهمي در اشاعه فرهنگ غني اسلامي دارد. در سازمان صداوسيما، مناسبتهاي ديني و ملي جزء جدانشدني از فرايند «توليد و پخش» در برنامهريزي خرد و كلان بهشمار ميآيد. اهميت اين موضوع، ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه را بر آن داشت تا با تدوين مجموعهاي با عنوان «ايدهها؛ دستينهاي براي پژوهشگران و برنامهسازان»، به معرفي محورها، موضوعها و ايدههاي پيشنهادي براي گروههاي مختلف برنامهساز در رسانه ملي بپردازد. درآستانه بزرگداشت اولين سالگرد شهادت سپهبد حاج قاسم سليماني، اين شماره در چهار بخش به شرح ذيل تهيه و توليد شده است: بخش اول: محورها و موضوعات برنامهسازي فرهنگ مقاومت اسلامي بخش دوم: محورها، موضوعات و ايدههاي برنامهسازي، شخصيت، سيره و مكتب سردار سليماني بخش سوم: معرفي كتاب بخش پاياني: ايده هاي برنامهسازي به مناسبت شهادت دكتر محسن فخري زاده دانشمند برجسته هسته اي و دفاعي. اميد است اين تلاش اندك، در معرفي فرهنگ مقاومت، سيره، شخصيت و مكتب سردار شهيد حاج قاسم سليماني و همچنين شناساندن جبهه مقاومت اسلامي به دستاندركاران و برنامهسازان فهيم رسانه ملي، در آستانه افتتاح راديو مقاومت مؤثر واقع شود. لازم به ذكر است فايل اين مجموعه در سايت ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه (www.irc.ir) بارگذاري شده است. ادارهكل پژوهشهاي اسلامي رسانه