اسلام در پايان ماه مبارك رمضان و پس از يك ماه عبادت و روزهداري، روز اول شوال را عيد قرار داده است. در اين روز، مسلمانان پس از غسل و فطريه دادن، نماز عيد را به جماعت ميخوانند و با شور و شعف وصفناپذيري به ستايش باريتعالي ميپردازند.
شيخ مفيد مي نويسد:
اينكه روز اول ماه شوال، عيد اهل ايمان قرار داده شده، به اين دليل است كه آنان براي قبولي اعمالشان در ماه رمضان خوشحالند و از اينكه خداوند متعال، گناهانشان را بخشيده و بر عيب هاي آنان پرده كشيده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسيده است كه ثواب هاي بسياري به روزه داران عطا خواهد كرد و از اينكه مؤمنان بر اثر تلاش هاي شب و روز ماه مبارك رمضان، چند مرحله به قرب الهي نزديك شده اند، حالت سرور و نشاط دارند. در اين روز غسل، معين شده و اين نشانه پاكي از گناهان است. عطر زدن و بوي خوش استفاده كردن و لباس زيبا و تميز پوشيدن و به صحرا رفتن و زير آسمان نماز خواندن، همه نشانه شادي و سرور و از روي حكمت است.
عيد فطر، از اعياد مقدس اسلامي و عيد در اسلام، محصول ضيافت خداست. «ضيافت الهي»؛ يعني خوي فرشتگي پيدا كردن، چنانكه در كتابهاي فقهي ما در فضيلت روزه ماه مبارك رمضان آمده: در فصل صيام، همين بس كه انسان شبيه فرشته ميشود. اين تشبه به فرشته، هم در زيارت خانه خدا و حج مطرح است، هم در روزه گرفتن. هرگاه سفره خاصي پهن شد و عدهاي در كنار آن سفره الهي به ضيافت دعوت شدند، آن زمان براي آنها عيد است. عيد فطر و اضحي از يكسو و غدير از ديگر سو عيد است؛ زيرا آن مائده خاص الهي، گسترده و آماده شد تا مهمانان ويژه الهي، از آن غذاي ملكوتي تناول كنند.
فرشتگان، دور عرش الهي و زائران حرم الهي، دور كعبه طواف ميكنند. بسياري از كارهاي فرشتگان را زائران اعم از حاجيان و عمرهگزاران نيز انجام ميدهند. اين تشبه انسان صالح سالك به فرشتگان، موجب ميشود اين ضيافت را تحمل كند و به عيد برسد. بزرگان فقهي ما نيز در فضيلت ماه مبارك رمضان گفتهاند كه تشبه به فرشتهها ازآنرو است كه بسياري از كارهايي را كه آنها انجام ميدهند، روزهدار نيز انجام ميدهد و كاري را كه فرشتگان از آن پرهيز ميكنند، روزهدار نيز پرهيز ميكند. همين ضيافت، زمينه موفقيت تشرف الهي را فراهم ميكند كه عيد ميشود.
همچنين كساني كه اهل ماه مبارك رمضان بودند، مانند اهلبيت عليهم السلام ، بهويژه امام سجاد عليه السلام ، از اين ماه بهعنوان بهترين راه، بهترين ماه و از صفتهاي الهي و برجستهترين ويژگيها و وظيفه و صفت ياد كردهاند. امام سجاد عليه السلام دراينباره ميفرمايد:
اين ماه طهور و ماه صيام و ماه قيام است، ماه آزمون و امتحان كه انسان بايد يك ماه خود را پاك كند و از همه پليديها و مانند آن دور شود. وقتي خود را پاك كرد و شبيه فرشته شد، ميتواند عيد داشته باشد.
خود اين ضيافت، به خودي خود عيد است. امام سجاد عليه السلام در دعاي وداع ماه مبارك رمضان ميفرمايد: «السلام عليك يا شهرالله الاكبر.» اكبر صفت آن ماه است، نه صفت الله. خداوند اكبر است، ولي ماه خدا نيز نسبت به ديگر ماهها اكبر است. اين ماه، بزرگترين ماه است. يك ماه، انسان شب و روز ميكوشد تا پاك شود. براين اساس، درمييابيم كه طهارت، وارد شدن به ضيافت الهي است.