در دوراني به سر مي‌بريم كه نياز به معنويت و عرفان بسيار شديد است و انواع عرفان‌هاي هندي و شرقي و مسيحي و شبه‌عرفان‌هاي نوپديد، هر يك به نوعي در پي جذب علاقه‌مندان به عرفان هستند. اين جنس‌‌هاي بدلي، با ترويج رهبانيت و انزوا از اجتماع، همسو با اهداف استعمار مي‌كوشند انسان‌ها را به اجتماع خود بي‌توجه، و در عوض، توهم نزديكي به معنويت را در آنان ايجاد كنند. در اين ميان، يافتن حقيقت معنويت بسيار بجا و ضروري است؛ حقيقتي كه عالي‌ترين معارف معنوي را همراه با ظلم‌ستيزي و اخلاق ناب اجتماعي دارد؛ حقيقتي كه راه و رسم عشق ورزيدن به معبود حقيقي و محبت او در دل بندگان را به بهترين شكل به تصوير مي‌كشد و با نغمه ملكوتي «اَنْتَ الَّذي اَزَلتَ الْاَغْيارَ عَنْ قُلُوبِ أحِبّائِك حَتَّي لَمْ يُحِبّوا سِواكَ»1 دل‌هاي بي‌قرار و عاشق خداوند را از هر آنچه رنگي غير از او پذيرد، فارغ مي‌سازد.
اسرار حج و مناسك آن، پرتوي پرفروغ اين انسانيت و عبوديت متعالي است كه عرصه را بر رهبانيت و ديگر مدعيان معنويت تنگ كرده و به فرموده پيامبر گرامي اسلام: «رَهبانِيَّة أُمَّتي الجِهادُ وَالحَجُّ...؛ رهبانيت امت من جهاد و حج است...».2
بيان دقيق اَسرار اِحرام و طواف و عرفه و مشعر و نظاير آن و زيباترين و كامل‌ترين شيوه سخن گفتن با حضرت دوست، از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و اهل بيت پاك او نقل شده است. امام سجاد عليه السلام در وصف رويش جوانه‌هاي محبت و شوق در دل‌هاي بي‌قراران، در آموزنده نيايش خود مي‌گويد: «الهي فَاجْعَلنا مِنَ الَّذينَ تَرَسَّخَت اَشجارُ الشَّوقِ اِليكَ في حَدائقِ صُدورِهِم؛ الهي ما را از آن بندگانت قرار ده كه نهال‌هاي شوق لقايت در باغ دل‌‌هايشان سبز و خرّم گشته.»3 بيان هنرمندانه اين اسرار و معرفي ادعيه حج چون دعاي عرفه امام حسين عليه السلام ، به مسلمين جهان، مي‌تواند افقي تازه در تعالي معنويت جهان اسلام باشد.
در اين نوشتار، با بضاعت ناچيز خود و با توجه به محدوديتمان در عرصه پژوهش، به بيان گوشه‌اي از گوهرهاي ناب اين اقيانوس معنويت مي‌پردازيم. اميد كه روزنه‌اي جهت پژوهش‌هاي عميق‌تر و ترويج اين فرهنگ ناب باشد.