اثر حاضر چكيده مقالات اولين همايش علمي پژوهشي اخلاق ورسانه است كه اداره كل پژوهش هاي اسلامي سازمان صدا و سيما در راستاي دستيابي به رسانه تراز انقلاب اسلامي با همكاري پنجاه نهاد عالي حوزوي، دانشگاهي و رسانه اي و استادان، پژوهشگران، دانشجويان ، طلاب و فضلا برگزار كرده است .رويكرد اين همايش در بخش‌ها و موضوعات پيشنهادي، مباني معرفت‌شناسي، هستي‌شناسي، انسان‌شناسي، دين‌شناسي، ارزش‌شناسي و روش‌شناسي اخلاق اسلامي و در دو محور اصلي بررسي، تبيين و آسيب‌شناسي رسانه اخلاقي و بررسي، تبيين و آسيب‌شناسي اخلاق رسانه اي است.
رعايت اخلاق در به دست آوردن اطلاعات از يك سوژه خبري چقدر اهميت دارد؟ آيا كنكاش در حريم خصوصي افراد مشهور براي انتشار يك تيتر داغ، امري اخلاقي است؟ ناديده گرفتن آراء و عقايد مخالف چطور؟ اگر يك مجري پخش زنده در ازاي دريافت مبلغي به صورت نامحسوس و تنها يك بار از يك "برند" نام ببرد، اخلاق را نقض كرده است؟ آيا تغيير در كنداكتور برنامه هاي تلويزيون به منظور برجسته تر كردن يك برنامه خاص با هنجارهاي اخلاقي در تضاد است؟ آيا مشكلات مالي يك شبكه تلويزيوني، انتشار تبليغاتي را كه با فرهنگ جامعه در تعارض است، توجيه مي كند؟ "سلبريتيها" چه كساني هستند؟ "منبع موثق" چيست و استفاده از آن چه شرايطي دارد؟ اينها سؤالاتي هستند كه ضرورت پرداختن به اخلاق رسانه را به وضوح مشخص مينمايند. با برجستهتر‌شدن نقش رسانهها در دنياي امروز، موضوع اخلاق رسانه اهميت ويژها ي پيدا كرده و علاوه بر چالشهايي كه از گذشته در اين حوزه وجود داشت، مسائل جديدي نيز مطرح شده است. از آنجا كه مسائل اخلاقي در حوزه رسانه مي‌توانند چالش‌هاي متعددي در فعاليت‌هاي روزمره اصحاب رسانه و مخاطبان آن ايجاد نمايند، پرداختن به اين موضوع يكي از نيازهاي مهم امروز رسانهها محسوب مي شود. كتاب حاضر در پاسخ به همين نياز ترجمه شده و مخاطب آن، همه علاقه مندان رسانه و به ويژه متخصصان، عوامل و دانشجويان رسانه هستند. اهالي رسانه بايد براي مواجهه و حل و فصل چالش‌هاي اخلاقي آماده باشند. آنها بايد بدانند كه در اين حرفه با چه مسائل اخلاقي روبه‌رو خواهند شد و چه انتظاراتي از آنها وجود دارد.
بدون شك تبيين و توجه به مناسبتهاي ديني با درون مايه برگرفته از معارف الهي و فرهنگ اسلامي در ذات خود علاوه بر تعظيم شعائر مذهبي و ارزش هايي همچون عزت ملي، وحدت ملي و روح مشاركت جويي، مي تواند عاملي براي ايجاد دلبستگي بيشتر مردم به آموزه هاي ديني و آرمان هاي ناب اسلامي باشد. از سويي بنابر تعاليم ديني و اسلامي، بزرگداشت مناسبتها و ايام الله و تعظيم شعائر الله به‌عنوان مصاديق تحول انسان و تحقق شايسته اين مهم معرفي شده است و نقش عمدهاي در اشاعه فرهنگ غني اسلامي دارد. از ديگر سو بهدليل دو ويژگي مهم «ديني و مليبودن» سازمان صدا‌وسيما، مناسبتهاي ديني و ملي جز جدانشدني از فرايند توليد و پخش در برنامه ريزي خرد و كلان اين رسانه بزرگ به‌شمار ميآيند. اين موضوع بزرگترين فلسفه وجودي توليد اين اثر در اداره كل پژوهش هاي اسلامي رسانه است. اهميت اين موضوع، اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه را بر آن داشت تا با تدوين مجموعهاي با عنوان «ايده‌ها؛ دستينه‌اي براي پژوهشگران و برنامه‌سازان» علاوه بر معرفي آثار مناسب با مناسبت هاي مذهبي كه در اداره كل منتشر شده است به معرفي محورها، موضوعها و ايده هاي پيشنهادي براي گروه هاي مختلف برنامهساز در رسانه ملي بپردازد. اميد است اين تلاش اندك، گامي مؤثر در پيشبرد اهداف رسانه ملي باشد. اين اثر دومين دفتر مجموعه «ايده ها»ست كه در آن به مناسبت هاي شمسي و قمري فصل تابستان مي پردازد. در طراحي اين كتاب سعي شده است برخي از مهم‌ترين دغدغه هاي پژوهشگران و برنامه سازان در حوزه انقلاب اسلامي، تاريخ و مناسبتها مورد توجه قرار گيرد كه در ذيل به آنها اشاره مي‌شود. درج دقيق تاريخ و مناسبتهاي شمسي، قمري و ميلادي با استفاده از منابع معتبر و با آخرين اطلاعات جمع آوري شده از مركز تقويم ژئوفيزيك دانشگاه تهران (مصوبه شوراي فرهنگ عمومي) معرفي آيات و روايتهاي مناسب با مناسبت روز معرفي كتاب، نشريه و ويژهنامه هاي مناسب با مناسبتهاي مهم ملي و مذهبي معرفي موضوعها و ايده هاي پيشنهادي مناسبتهاي مذهبي براي گروه هاي مختلف برنامهساز با هدف جلوگيري از تكراري‌شدن مباحث كارشناسي شبكه ها در ايام منتسب به معصومان(ع).
مقام معظم رهبري طبق يك سنت حسنه، با توجه به ضرورتهاي موجود و شرايط سياسي و اقتصادي و اجتماعي و نيز ترفندها و توطئههاي دشمنان، براي هر سال، نام و شعار خاصي برميگزينند. رهبر فرزانه انقلاب، در اهميت اين موضوع ميفرمايند: ... شعار سال با دو منظور مطرح مي‌شود: يكي جهتدادن به سياستهاي اجرايي و عملكرد مسئولين دولتي و مسئولين حكومتي است، يكي توجيه افكار عمومي است؛ يعني افكار عمومي توجّه پيدا كنند به اينكه چه مسئله‌اي امروز براي كشور مهم است. براين اساس، نام حمايت از كالاي ايراني را براي سال 1397 انتخاب و در توضيح آن ميفرمايند: ... امروز براي كشور، مسئله كالاي ايراني يك مسئله مهمّي است. .... شعار امسال، هم خطاب به مسئولين است، هم خطاب به مردم است. شعار امسال حمايت از كالاي ايراني است. كالاي ايراني يعني محصول نهايي كار و سرمايه و فعّاليّت اقتصادي و ذهن و ابتكار و همه‌چيز. سرمايه‌گذار با سرمايه خود، كارگر با كار خود، طرّاح با ذهن خود و با دانش خود، اينها همه تلاش ميكنند و محصول [كار آنها] مي‌شود كالاي ايراني. بنابراين چيز باعظمتي است، چيز بسيار مهمّي است، اين را بايستي حمايت كرد. در حمايت از اين كالاي ايراني، كه محصول تلاش فعّالان اقتصادي و فعّالان كارگري و سرمايه‌گذاران و برنامه‌ريزان و طرّاحان و مانند اينها است، هم مردم نقش دارند به‌عنوان توليد‌كننده كالاي ايراني، هم مردم نقش دارند به‌عنوان مصرف‌كننده كالاي ايراني؛ هم بايد توليد كنند، هم بايد مصرف كنند؛ هم بايد در توليد تلاش كنند... در اينباره، مسئوليتهايي متوجه رسانه ملي است كه از جمله آنهاست: تبيين ابعاد مختلف موضوع، اصول و مباني و راه و روشهاي تحقق آن، وظايف مسئولين و مردم، پيگيري فعاليت‌هاي قواي سهگانه و ارائه گزارش از عملكردها و... بر اين اساس، يكي از كارهاي ضروري در انواع فعاليت‌هاي دستاندركاران رسانه ملي به ويژه برنامه‌سازان، تبيين مباني موضوع سال و بررسي موضوع از زواياي مختلف و مناسب با نياز مخاطبان است. اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه با درك اين نقش اساسي و بر اساس مأموريت راهبردي و وظايف ذاتي خويش و به هدف ياريرساندن به برنامه‌سازان محترم رسانه ملي اين مجموعه را تقديم مي‌كند . برخي از مهم‌ترين عناوين اثر پيشرو به شرح ذيل است: ـ اصول و مباني توليد و مصرف كالاي داخلي (در آيات و روايات) ـ حمايت از توليد و مصرف كالاي داخلي از منظر امام خميني رحمه الله و مقام معظم رهبري(مدظله العالي) ـ خانواده و حمايت از كالاي ايراني با تأكيد بر نقش رسانه ملي (محورها و ايدههاي برنامهسازي) ـ تجربههاي موفق اقتصادي در كشورهاي جهان و... اين پژوهش در گروه انقلاب اسلامي، تاريخ و مناسبتهاي دفتر پژوهشهاي كاربردي دين و رسانه به سرانجام رسيده كه اميدواريم ويراست دوم كتاب ساخت ايران مورد استفاده مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي قرار گيرد از همه عزيزاني كه در به ثمر نشستن اين مجموعه نقش داشتند بهويژه نويسندگان و پژوهشگران محترم آقايان: سيدصادق سيدنژاد، حجت‌الاسلام والمسلمين عبدالله جلالي، حجتالسلام والمسلمين محمد طوسي، احسان آذركمند، عيسي زارعي، حميد رحماني، محمدمهدي قرباني و خانمها: فريده پيشوايي، زهرا متعلم و فاطمه جهانگير صميمانه تشكر و قدرداني ميكنيم.
اهميت و ارزش اميد در فرد و اجتماع، امري مهم و بديهي است كه يكي از مؤلفههاي ارزشمند سرمايه اجتماعي به‌شمار مي‌آيد. بي‌شك، يكي از سازمان‌‌هاي اثرگذار در ايجاد اميد و تقويت اين سرمايه اجتماعي، رسانهها بهويژه رسانه‌‌هاي صوتي و تصويري است. صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، يكي از رسانه‌‌هاي مؤثر در مصاف جنگ نرمِ رسانهاي، موظف است اين سرمايه اجتماعي را تقويت كند و روح اميد را در جامعه بدمد. ازاين‌رو اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي انجام وظايف محوله، اين مجموعه را كه داراي فصول مختلفي در باب اميد و اميدبخشي در رسانه است، تهيه كرده و در پنج فصل در اختيار مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي قرار داده است. موضوع فصل‌هاي اين كتاب عبارت است از: فصل اول: كلياتي در باب اميد و اميدبخشي؛ فصل دوم: اميد و اميدواري در فرهنگ اسلامي؛ فصل سوم: راهبردها، سياست‌‌ها، راهكارهاي رسانهاي و محورهاي موضوعي براي برنامهسازي؛ فصل چهارم: اميد در آينه حكايت‌‌هاي تاريخي و سيره معصومان(ع) و در پايان، كتاب‌‌ها و مقالاتي كه درباره اميد به رشته تحرير درآمده‌‌اند، معرفي شده است. اميدواريم اين پژوهش بتواند براي خوانندگان محترم، مفيد باشد و گامي هرچند كوچك در راستاي تعميم اين سرمايه اجتماعي؛ يعني اميد برداشته باشيم. لازم است از گروه مطالعات اجتماعي و رسانه و گروه اعتقادات و رسانه سابق كه اين اثر در آنجا سامان يافته و نيز تمام كساني كه در پديدآمدن اين كتاب ما را ياري كردند تشكر و قدرداني كنيم، بهويژه از آقايان: سيدعلي موسوي ميركلايي، محمد اعتضادالسلطنه، مجيد خبازي و سركار خانم الهه صابري كه جمع‌آوري و تنظيم فصول مختلف كتاب به همت ايشان به نتيجه رسيد.
امروزه يكي از خلاء‌هاي محسوس در حوزه نظري سينماي ايران، اين است كه در پيوند ميان سينما، كه تأثيرگذارترين هنر در فضاي مدرن است، با دين (اسلام) كه سامان‌دهنده مناسبات انساني و اجتماعي است، زمينه‌هاي نظري وجود ندارد. در اين راستا، شناخت ژانر و سبك‌هاي سينمايي و نسبت‌سنجي ميان آنها و آموزه‌هاي ديني، از دغدغه‌هاي مهم و مطرح سينماي ايران از ابتداي انقلاب تاكنون بوده است. از سويي واقعگرايي در فيلم و سينما نه‌تنها به عنوان يكي از سبك‌هاي مهم تاريخ سينما مطرح است، بلكه سبكي است كه بيشترين موفقيت را در سينماي ايران به همراه داشته و همواره تحليل‌گران هنري به آن توجه كرده‌اند. شناخت و نسبت‌سنجي ميان واقعگرايي سينما با دين و ظرفيتي كه اين سبك در ارائه مفاهيم ديني ميتواند داشته باشد، هدف اصلي اين پژوهش است. اداره‌كل پژوهشهاي اسلامي رسانه در راستاي وظيفه ذاتي خود، كه پشتيباني از بنيان‌هاي نظري رسانه ديني است، از تلاش‌هاي پژوهشگر محترم اين اثر، آقاي وحيد حياتي و همچنين از گروه فرهنگ و هنر ديني رسانه سابق، كه اين اثر در آن گروه سامان يافته است، به دليل هدايت‌هاي كاربردي‌شان تشكر و قدرداني مي‌كند. اميد است اين اثر بتواند در زمينه‌ها و مباحث نظري، راهكارهايي را براي رسانه ديني فراهم كرده باشد تا سينماي ديني، هم‌پاي سينماي ايران، در نظريه‌پردازي به بالندگي برسد.
در اين پژوهش برآنيم با بهره‌گيري از منابع ارزشمند ديني و ديدگاه كارشناسان، افزون بر روشن كردن ديدگاه اسلام درباره مسئله مد، به جلوه‌ها، ويژگي‌ها، علل پيدايش، آثار و پي‌آمدهاي مدهاي منفي در جامعه بپردازيم. همچنين براي كاهش پي‌آمدها و اصلاح مدگرايي، راهكارهايي اجرايي پيشنهاد مي‌دهيم، به اين اميد كه گامي هرچند كوچك، در اصلاح و تعديل مدگرايي منفي در جامعه باشد.
با توجه به فراگيري يوگا در ايران و اهميت آسيب‌شناسي اين جريان به‌عنوان فلسفه عملي مكتب هندوئيسم، اثر حاضر تلاش دارد حقيقت يوگا و رسالت رسانه را بازگويد و با واكاوي اين مقوله و نيز بيان نقد و نظر و راهكارهايي براي رسانه ملي، نكاتي را پيـش روي خوانندگان محترم قرار دهد. اين كتاب با عناويني همچون تاريخچه يوگا، يوگا در ايران، ماهيت يوگا و مراحل آن، اصطلاحات و مباني يوگا و با تأمل و نقد در سايه استفاده از نظريات صاحبان انديشه سامان يافته است تا نقشي هرچند كوچك، اما مؤثر در آگاهي‌بخشي حقيقت يوگا داشته باشد. اميد است اين اثر براي مديران و برنامه‌سازان رسانه ملي مفيد واقع شود. اداره كل پژوهشهاي اسلامي رسانه
نبوت، مهم‌ترين كانال ارتباطي است كه در نظام آفرينش، ميان انسان و خداوند برقرار گرديد و نبي، كسي است كه در نقطه اوج و هرم قله هستي قرار دارد. او نماد انسان تكامل‌يافته است و باطنش، با نور حق روشن است و با عالَم حقايق و معاني غيبي ارتباط دارد. او واسطه فيض ميان خالق و مخلوق و عالم ملكوت و ناسوت است و فقط او مي¬تواند انسان‌هاي ديگر را به كمال و رشد و تعالي برساند. وجود پيام¬آوران نور و رحمت براي رشد و تكامل بشر، لازم و ضروري است و ضرورت آن، به مسئله اهميت هدايت و رهبري انسان‌ها بازمي‌گردد. قرآن مجيد، انبياي الهي را انسان‌هاي نمونه و برگزيده‌اي معرفي مي¬كند كه خودشان هدايت‌يافته‌اند و به بهترين و زيباترين ويژگي‌هايي كه بالاتر از آن براي انسان قابل تصور نيست، متصف مي¬كند و آنها را از هر ناپاكي و صفت زشتي كه با مقام پيامبري الهي تعارض دارد، مبرا مي¬داند. بدون ترديد، مسئله نبوت در متن زندگي انسان‌ها قرار دارد و براي رسيدن انسان به تكامل، پي¬ريزي شده است و براي نائل‌آمدن به چنين مقصودي راهي جز در پيش گرفتن راه انبيا ندارند؛ چون آنان به منبع وحي و علم الهي متصل هستند و مي¬توانند بشر را از گمراهي و حيران نجات دهند. رسانه ملي به‌عنوان يك ابَرسازمان فرهنگي، كه تبيين و نشر معارف اسلامي و شيعي را بر عهده دارد، موظف است در بسط امر هدايت و معرفي اسوه¬هاي حسنه از سويي و رفع شبهات از سوي ديگر تلاش نمايد و معارف الهي را به دنيا معرفي كند. در اين ميان، آنچه اهميت دارد بيان مطالب اساسي و متناسب با رسانه در اين باب و پرهيز از ارائه مباحث حاشيه‌اي است. پژوهه پيش رو، از مجموعه كتاب¬هاي راهنماي اصول اعتقادي است كه در دفتر بنيادي اداره‌كل پژوهش¬هاي اسلامي و رسانه تعريف شده، درصدد است مباني اعتقادي اسلام در باب نبوت را به اختصار واكاوي كند. ازاين‌رو، مباحث آن در چهار بخش سامان يافته است. در بخش اول، كليات پژوهش از قبيل مفاهيم، پيشينه و تبيين معنا و تعريف نبوت بيان شده و بخش دوم، عهده‌دار بازنمايي، دلايل و ضرورت نبوت عامه است. بخش سوم شامل مباحث نبوت خاصه و گزارش اجمالي از پيامبران صاحب شريعت و كتاب است. بخش چهارم به بازخواني نبوت و رسانه اختصاص دارد، بايدها و نبايدهاي رسانه؛ ايده‌ها، محورها و موضوعات برنامهسازي را پيش روي برنامه‌سازان قرار داده است و در پايان به معرفي منابع مكتوب پرداخته است. در پژوهش حاضر تلاش شده است در فرم و قالب جديدي كه منطبق بر اصول رسانهاي است، اصحاب رسانه در امر برنامهسازي مرتبط با نبوت ياري شوند. در پايان لازم است از زحمات نويسنده ارجمند جناب آقاي ايرج حجازي در پژوهش و تدوين اين اثر سپاسگزاري كنيم و همچنين از حجت‌الاسلام و المسلمين جناب آقاي رضا محمدي شاهرودي كه ارزيابي اين اثر را بر عهده داشتند. اميد داريم مديران، برنامه‌سازان و پژوهشگران رسانه ملي با ارائه ديدگاه¬هاي خود، ما را در هرچه بهترشدن پژوهش¬ها ياري رسانند.
برگزاري مجالس عزاداري امام حسين(ع) در پرورش شعور و شور مذهبي مسلمانان نقش بسياري داشته است. عظمت بي‌مانند واقعه خونين عاشورا و به‌دنبال آن، نقش محافل سوگواري امام حسين(ع) و ياران باوفايش، اين رخداد را به موضوع مهم و سترگي تبديل كرده است. موضوعي كه همواره الهام‌بخش و سرآغاز حركت‌هاي مهم به‌شمار مي‌آمده و در طول تاريخ، منشأ روشنگري و راهيابي به حقيقت بوده است. اين مجالس، زمينه آشنايي مردم را با معارف اهل‌بيت و مسائل روز جهان اسلام، فراهم مي‌كند و سبب تقويت باورهاي اخلاقي مردم مي‌شود. در واقع، مجالس عزاداري مانند دانشگاهي است كه مردم در آن آموزش مي‌بينند، بدون اينكه به تشكيلات خاصي يا بودجه معيّني نيازمند باشند. البته به مرور زمان، سليقه‌ها، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم مناطق، ناخواسته، بر ساختار و ماهيت مجالس عزاداري، اثر مي‌گذارد و گاهي زمينه انحراف آنها را فراهم مي‌آورد. دشمنان قسم‌خورده اسلام كه آثار شگرف اين مجالس را ديده‌اند، بيكار ننشسته‌اند و سال‌هاست مي‌كوشند اين مجالس را از معنويت راستين تهي كنند. ازاين‌رو، شناسايي سيره رفتاري و عملي ائمه(ع)، در زدودن اين خرافات از دامان مجالس عزاداري نقش فراواني دارد. آقاي ايرج حجازي پژوهشگر پژوهش حاضر، مي‌كوشد در اين نوشته سيره معصومان(ع) را در برپايي اين مجالس بازگويد تا بدين ترتيب برنامه‌سازان رسانه را در ساخت برنامه‌ها ياري رساند.
