وحيد حياتي
...، سال پيامبر اعظم(ص)، سال نوآوري و شكوفايي، سال اصلاح الگوي مصرف نزديك يك دهه است كه با موضوع سال يا به تعبيري پيام آغازين سال مأنوسيم. پيامي كه با نگاهي كلان به آينده و با توجه به نيازهاي جامعه طراحي مي شود و به عنوان محوري براي همسو نمودن آحاد مردم، مديران، مسؤلان و برنامه هاي كلان كشور در جهت اصلاح و تكامل، رشد و پيشرفت ايران اسلامي، تدارك ديده شده است.
همان طور كه تا كنون نيز شاهد بوده ايم، اين پيام حركت هاي متعددي را شكل داده و بالطبع بركاتي را نيز به همراه آورده است كه دست كم ثمره آن ايجاد برنامه ها، تنظيم مباني و در ادامه، آثار مرتبط با آن پيام ـ چه از نظر تئوري و عملي ـ بوده است كه هر سال به نحوي آن را نظاره گر بوده ايم. اين مهم توسط ارگان ها و نهادهاي مختلف، اقشار مختلف مردم، مراكز و نهادهاي فرهنگي، هنري، اقتصادي و سياسي و ... به فراخور اهداف و عملكردشان در كشور، تبيين گرديده و هر كدام كوشيده اند در راستاي آن پيام برنامه ريزي، حركت و عمل كنند. در واقع با يك نگاه تيزبين روشن است كه هدف از چنين نام گذاري هايي ـ فارغ از تذكار فراموش شده ها ـ سوق دادن انديشه ها و افكار، رفتارها و فرهنگ جمعي و عمومي جامعه به سمت سامان يافتن در جهت تحكيم بنيان ها و برنامه ريزي هاي كلان، رفتارها و عملكردها است كه مسلماً به رفع نواقص و كمبودها و بالطبع هموار نمودن راه پيشرفت و توسعه ـ چه از جهت اخلاقي، رفتاري يا عملكرد مديريتي و حتي مردمي ـ كشور، خواهد انجاميد.
هم چون سال هاي گذشته، در سال جاري نيز پس از سخنان نوروزي مقام معظم رهبري تحليل ها و ستايش هاي گوناگوني از طرف خبرگزاري ها، مطبوعات مختلف و ... در اين رابطه به چاپ رسيد كه اكثراً با توجه به عنوان اصلاح الگوي مصرف سريع به موضوعاتي هم چون انرژي فسيلي و غيرفسيلي، محيط زيست و ... پرداختند و در همين سطح مطبوعه هاي خويش را به نگارش در آورده يا درخواهند آورد. شايد قصه همان قصه فيل در تاريكي مولوي نيز باشد ولي بايد توجه داشته باشيم كه نشانه ها و علائم، حاكي از اصل و ريشه امور است؛ يعني دال حاكي از مدلول است وگرنه گام برداشتن در ميان دال ها و نشانه ها، همان دريافتن امور بر اساس ظاهر قضاياست.
شايد بهتر باشد كمي پيش تر گام برداريم و يادآوري كنيم كه اين عنوان، قدر جامعي بر امور مختلف در كشور است و هر گوشه از خاك پرگُهر ايران، مصداقي از آن است. در ضمن ايران اسلامي با مبنايي هم چون دين اسلام مسلّماً الگوي انسان ساز و پربركتي را در اختيار ايرانيان مي گذارد كه يادآوري برخي از آن موارد متعدد ما را با مفهوم اصلاح الگوي مصرف بيشتر آشنا مي سازد. در واقع دريافتن ريشه امور كه همان الگوهاي انسان ساز ديني و بالطبع موردِ پسند خداوند متعال است، مي تواند زمينه اجراي آن پيام و مدخل قدم نهادن در امور قرار بگيرد. به عبارتي ديگر اگر بپذيريم كه اصلاح الگوي مصرف همان نهادينه كردن روش هاي صحيح مصرف و استفاده از منابع مختلف كشور در همه عرصه هاي زندگي فردي و اجتماعي باشد، پيش از اين كه مصاديق آن را به زمرة شمار درآوريم، به درك كردن الگوها و قواعد ديني بايد بپردازيم.
البته در اين مختصر بر آن نيستيم كه الگوها و برنامه هاي ديني را جزء به جزء در رابطه با اين موضوع بشكافيم ولي چند جمله اي از برنامه هاي اسلام را در اين رابطه برمي شماريم، اميد كه از آن بهره ببريم و همان طور كه در تكاپو براي دست يابي به الگوهاي انسان شناسانه، جامعه شناسانه، اقتصادي و ... بوده ايم، در اين زمينه نيز الگوها، روش ها و دستورات مبين اسلام را يادآوري كنيم تا بتوانيم در راستاي اهداف بلند اسلام و كمال انساني حركت كنيم.
شايد در قرآن مجيد به عنوان كتاب آسماني، كلام بدين گونه كه قانون گذار در باب آن سخن مي راند يا جملات در قرن بيست و يكم بدان شيوه اند، نباشد ولي مسلماً راهكارها، نگاه هاي كلان به امور اجتماعي و فردي انسان ها در آن بيان شده است كه ذكر برخي مي تواند الگوي بسياري از قوانين اجتماعي و فردي افراد جامعه قرار گيرد.
در قرآن كريم آمده است:
كلوا واشربوا و لاتسرفوا ان الله لا يحب المُسرفين1
كه در كمال ميانه روي توصيه مي شود بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد، همانا خداوند اسراف كاران را دوست ندارد.2 از ديدگاه قرآن، انسان در عين نيازمندي، خليفه و جانشين خداوند بر زمين است و براي رفع نيازهاي وي، همه امكانات و منابع رام او شده اند و در اختيار وي هستند تا مصرف كند ولي از آن جا كه دين اسلام، دين اعتدال، ميانه روي و دوري از افراط و تفريط است، تلاش مي كند با برنامه هاي متعدد پيروان خويش را همواره در مسير مستقيم و خط اعتدال حفظ كند و با افراط و تفريط در هر امري مخالفت مي كند. خواهي نخواهي نظام اقتصادي اي كه بر اين اصول نيز استوار مي شود در عين در نظر داشتن سعادت انسان ها، استفاده عاقلانه و صحيح از منابع طبيعي و خدادادي را در راه نيل به هدف والاي خويش، مورد تأكيد قرار مي دهد. بدين ترتيب الگوي جامع مصرف از ديدگاه اسلام و قرآن در عين حفظ اعتدال، با اسراف مخالفت مي كند و در ضمن با تجمل گرايي و گام برداشتن در آن راستا مقابله مي كند. بدين موارد مي توان نگاه اجتماعي، جامعه شناسانه و روان شناسانه الگوي مصرف، تبعات آن، آسيب ها و منافع آن و ... را نيز افزود كه در چهارچوب اين موضوع مي تواند دستمايه بررسي كارشناسانه هر حوزه قرار گيرد تا ان شاء الله به اهداف موجود در پسِ چنين پيام هايي نائل شويم.
ولي همان طور كه پيش تر نيز گفته شد، هر مجموعه و نهادي در راستاي فعاليت هاي خويش و اهداف سياست گذاري شده در رابطه با پيام سال چه روندي را مي تواند دنبال كند؟ در واقع اهميت موضوع به جهت ارتباط با وظايف نهادها و مجموعه هاي مختلف كشور بيش از پيش روشن مي شود. در اين رابطه نقش رسانه ملي به عنوان قطب فرهنگ ساز كشور چيست و چگونه مي تواند در راستاي اين نام گذاري حركت كند؟
رسانه نيز به عنوان يكي از نهادهاي فرهنگي پرمخاطب در كنار آموزش و پرورش و ديگر رسانه ها جمعي مسلماً نقش انكارناپذيري در شكل دادن ابعاد اين موضوع، پرداختن به آن و مديريت و هدايت فرهنگ و افكار عمومي بر عهده دارد در نتيجه بايد به آن توجه ويژه نمود. اين موضوع بدان جهت حائز اهميت است كه بپذيريم محدوده عملكرد، جداي از فرهنگ عمل نيست و اگر هر كدام را در حيطه اي مستقل بنگريم نه تنها كارآيي خويش را از دست مي دهند بلكه به زودي نيز فراموش مي شوند و از يادها مي روند.
به هر حال اگر اصلاح الگوي مصرف را در حيطه هاي فردي، اجتماعي و سازماني قابل اجرا بدانيم در محدوده سازمان صداوسيما نيز تعريف هايي به خود مي گيرد و محورهايي را به خود اختصاص مي دهد كه جهت يادآوري به برنامه ريزان و مديران سازمان بخش هايي از آن را متذكر مي شويم تا شايد به سهم خود در راستاي اهداف حكيمانه پيام سال 1388 گام برداشته باشيم.
موضوع اصلاح الگوي مصرف در بخش تعيين استراتژي و راهبردهاي كلان مي تواند تبديل به يك برنامه و چشم انداز راهبردي در برنامه ريزي ها تبديل شود و بخشي از مجموعه سازماندهي برنامه ريزي، برنامه سازي و هدايت فعاليت هاي حوزه پيام تلقي گردد در اين چهارچوب، اهتمام ويژه به ساماندهي بخش آموزش و پژوهش از نظر كيفي، افزايش عملكرد در ساخت برنامه ها و هدفمندكردن توليد برنامه ها در راس تلاش ها قرار مي گيرند.
در حيطه آموزش و پژوهش مي توان به اصلاح برخي فرآيندها، تربيت نيروهاي متخصص يا افزايش دانش روزآمد نيروهاي فعلي، تربيت عناصر تأثيرگذار در محدوده برنامه سازي، جلوگيري از هدر رفتن سرمايه هاي انساني و مالي در برخي حوزه ها، استفاده صحيح از نيروهاي كارآمد و پژوهش هاي مرتبط، سامان دادن فرآيند برخي امور جهت تسهيل و كيفيت بخشي به امور برنامه سازي به ويژه در حيطه پژوهش اشاره داشت؛ مجموعه اين امور فرآيند توسعه كيفي سازمان را در سال جاري و آينده رقم خواهند زد. گرچه بسياري از مواردي كه در بالا ذكر شدند، نيازمند برنامه ريزي طولاني مدت هستند ولي باز غنيمت مي شماريم سال اصلاح الگوي مصرف را و بر خود لازم مي دانيم زمينه ايجاد و انجام امور را از همين امروز پايه گذاري كنيم.
در پناه حق