مهم‌ترين عامل ماندگاري و تداوم دين اسلام، تبليغ دين است. با پيشرفت فناوري در هر دوراني، ابزارها و روش‌هاي تبليغي نيز تغيير كرده است. تبليغ چهره‌به‌چهره (مستقيم)، تبليغ مكتوب و تبليغ با رسانه‌هاي يك‌سويه جديد (راديو و تلويزيون)، برخي از انواع ابزارهاي تبليغي درطول تاريخ بوده است. با ابداع اينترنت، انقلابي در ارتباطات چندرسانه‌اي بين انسان‌ها به‌وجود آمد. اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ اﺑﺰاري ارﺗﺒﺎﻃﯽ است كه ﺑﺎ داراﺑﻮدن ﺗﻮأﻣﺎن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي ﺳﺮد و ﮔﺮم، اﻣﮑﺎن هم¬زمان ارﺗﺒﺎط دﯾﺪاري، ﺷﻨﯿﺪاري، ﮔﻔﺘﺎري و ﻧﻮﺷﺘﺎري را ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮان مي‌دﻫﺪ. اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ، ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ارﺗﺒﺎط دوﺳﻮﯾﻪ، ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮان اﻣﮑﺎن ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط آزاد، اﯾﻤﻦ و ﮔﻤﻨﺎم ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻫﺮ ﻗﺸﺮ، ﻧﮋاد، ﻗﻮﻣﯿﺖ، ﻣﻠﯿﺖ و ﻣﺬﻫﺐ را داده اﺳﺖ؛ ﺑﻪﻋﺒﺎرت‌دﯾﮕﺮ، اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ «ارﺗﺒﺎط يك ﺑﻪ ﭼﻨﺪ» رسانه‌هاي ﻗﺒﻠﯽ را ﺑﻪ «ارتباط چندبه‌چند» تبديل ﮐﺮد، ﺑﻪﻫﻤﯿﻦدﻟﯿﻞ ﻫﺮ ﻓﺮدي از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﯾﮏ رﺳﺎﻧﻪ و ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎشد. ﻣﮑﺎن، ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﺷﺪ و ﻣﺤﺪودﯾﺖ زﻣﺎﻧﯽ كم رنگ و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪاوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ. دراين‌بين، شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي، نسل جديدي از وب‌سايت‌هاي اينترنتي هستند. در اين وب‌سايت‌ها، كاربران اينترنتي حول محور مشتركي به‌صورت مجازي باهم جمع مي‌شوند و جماعت‌هاي آنلاين را تشكيل مي‌دهند. ده‌ها شبكه اجتماعي در اينترنت فعال هستند كه هركدام برمبناي موضوع خاصي راه‌اندازي شده‌اند. كاربران اينترنتي با عضويت در شبكه‌هاي اجتماعي مي‌توانند با ساختن پروفايل‌ها و صفحات شخصي براي خود، با دوستان شان در ارتباط باشند. كاربران مي‌توانند افزون‌بر يافتن دوستان و آشنايان قديمي خود در شبكه‌هاي اجتماعي، دوستان جديدي بيابند و دوستان خارج از اين فضا را نيز براي پيوستن به شبكه‌هاي اجتماعي دعوت كنند. شبكه‌هاي اجتماعي زيادي با موضوعاتي ازقبيل انگيزه‌هاي حرفه‌اي و شغلي، دوست‌يابي، علايق مشترك در حوزه‌هاي مختلف (سينما، ورزش، موسيقي)، زبان مشترك، مليت مشترك، دين مشترك و غيره در فضاي مجازي فعال هستند و هركدام ميليون‌ها كاربر اينترنتي را جذب كرده‌اند. اين شبكهها در سال‌هاي اخير، جايگاه قابل توجهي در اينترنت پيدا كرده و به رده پُربيننده‌ترين شبكه‌هاي فضاي مجازي راه يافته‌اند. آمارهاي مربوط به رفتار كاربران اينترنتي نشان مي‌دهد گرايش به سايت‌هاي شبكه اجتماعي در سراسر دنيا همچنان روبه‌افزايش است و اين سايت‌ها در دنياي آينده اينترنت نقش بيشتري خواهند داشت. در آينده وضعيت اﻓراد در شبكه‌هاي رسانه‌اي، تعيين‌كننده وضعيت آنها در جامعه خواهد بود. اين شبكهها به‌عنوان رسانه اجتماعي نوظهور، بستر ارزشمندي را براي توليد، كنترل، نشر و جريان محتواي ديجيتالي فراهم كرده‌اند. اين محتواي ديجيتال مي‌تواند زمينه‌ساز فرصت يا ايجادگر چالش‌هاي اساسي براي افراد و جوامع باشد. به‌دليل شكل‌گيري شبكه هاي اجتماعي در بستر جهان غرب، اهداف و كاركردهاي خاص آن، منطبق با آن مباني فكري است. به‌همين‌دليل ديدگاه‌هاي گوناگوني درباره امكان تبليغ دين در شبكه‌هاي اجتماعي مجازي وجود دارد. برخي (محتواگراها) درمورد اين نوع تكنولوژي‌ها ديدگاه افراطي دارند و آن را برايند فرهنگ الحادي و ضدديني مي‌دانند و معتقدند هر فناوري، فرهنگ خود را به همراه دارد؛ ازاين‌رو با دغدغه‌هاي ديني، برخوردي سلبي با رسانه دارند و با استدلال كالايي‌شدن دين در رسانه‌ها، طرح موضوعات ديني در رسانه را باعث تقدس‌زدايي از آن مي‌دانند. گروه دوم (ابزارگرايان) معتقدند كه رسانه‌ها فقط ابزار هستند و مي‌توان بدون هيچ دغدغه‌اي هرنوع محتوايي اعم‌از ديني و دنيايي را در آنها مطرح كرد. گروه سوم (ظرفيت‌گرايان) معتقدند كه رسانه‌هاي مدرن، فرهنگ خود را به همراه دارند، اما آنقدر قدرت دارند كه مي‌توان از آنها براي تبليغ مفاهيم آسماني بهره گرفت. در شماره پيش روي اين فصلنامه، با مفروض‌دانستن آسيب‌ها و اقتضائات اين شبكه‌هاي مجازي، تبليغ دين در فضاي مجازي مسئله‌اي ممكن دانسته شده و بايد با شناخت ظرفيت رسانه‌ها براي تبليغ دين و آگاهي از قلمرو دين براي تبليغ مفاهيم مقدس، آگاهانه از توانمندي اين ابزار قدرتمند و تأثيرگذار استفاده كرد. شناخت ظرفيت‌هاي اين شبكهها براي بهره‌گيري از فرصت‌ها و مقابله با چالش‌هاي آن در عرصه‌هاي مختلف تبليغ ديني و پيشبرد اهداف دين در جامعه انساني، امري ضروري است. برنامه‌ريزان عرصه فرهنگ با استفاده از ظرفيت‌سنجي‌هاي علمي قادر خواهند بود برنامه‌هاي دقيقي براي مقابله با هجوم دشمن به فرهنگ اصيل اسلامي و معرفي صحيح فرهنگ ديني به كاربران اين شبكهها، طراحي كنند. ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎ و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اين شبكهها دراﺧﺘﯿﺎر ﺗﺒﻠﯿﻎ دﯾﻦ ﻣﯽﮔﺬارند، مي‌توان از اتلاف وقت و هزينه جلوگيري كرد و با بهره‌گيري از فرصت‌هاي آن، ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر ﻣوفق و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﭼﺎره انديشيد. اداره كل پژوهش‌هاي اسلامي رسانه
سال اول، شماره 4و5، تابستان و پاییز 1398 صاحب امتیاز: ادارهکل پژوهشهای اسلامی رسانه مدیر مسئول: دکتر محمدحسین ظریفیان یگانه جانشین مدیر مسئول: محمدحسین کشکولی سردبیر: دکتر احسان آذرکمند صفحه‌آرا: سمیه مرادی طراح جلد و نامواره: امیر اکبرزاده چاپ: زلال کوثر بها: 150000ریال
